در سال ۲۰۱۴، شورای دولتی چین با انتشار سند شماره ۶۰ (Document 60) فضای این کشور را به روی سرمایه‌گذاری خصوصی گشود. این تصمیم با هدف رفع محدودیت‌های نوآوری و ظرفیت که در صنعت فضایی دولتی در انحصار دو غول بزرگ یعنی شرکت علوم و فناوری هوافضای چین (CASC) و شرکت علوم و صنایع هوافضای چین (CASIC) وجود داشت، اتخاذ شد. الگوی موفقیت شرکت آمریکایی اسپیس‌ایکس (SpaceX) به‌ویژه در ارائه خدمات پرتاب تجاری و همچنین اهمیت نظامی بالقوه منظومه ماهواره‌ای استارلینک (Starlink)، به این تصمیم شتاب بیشتری بخشید.
اگرچه رشد اولیه صنعت پس از ۲۰۱۴ کند بود و عمدتا توسط شرکت‌های منشعب از بخش دولتی همچون شرکت فناوری ماهواره چانگ‌گوانگ (Chang Guang Satellite Technology) هدایت می‌شد، اما از اواخر دهه ۲۰۱۰ شمار شرکت‌های تجاری فعال در زمینه توسعه ماهواره و فناوری موشکی به‌طور چشمگیری افزایش یافت. امروز بیش از ۵۰۰ شرکت فضایی تجاری در چین فعال هستند. حمایت دولت‌های محلی از طریق وام و ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، مدلی مشابه سایر بخش‌های پیشرفته فناوری و تولید در چین ایجاد کرده است؛ ترکیبی از حمایت ملی و محلی با انگیزه‌های نوآورانه و سودآور بخش خصوصی که صنعتی متنوع‌تر اما جوان‌تر از همتای آمریکایی خود پدید آورده است.
افزایش چشمگیر پرتاب‌ها و رقابت با غرب
حامل‌های فضایی جدید تجاری چین موجب بیش از سه برابر شدن شمار پرتاب‌های مداری موفق سالانه بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ شده‌اند. با این حال، بیشتر این پرتاب‌ها همچنان توسط خانواده ماهواره‌برهای لانگ مارچ (Long March) متعلق به شرکت علوم و فناوری هوافضای چین انجام می‌شود.
این روند جایگاه چین را به‌عنوان یکی از پیشگامان جهانی پرتاب‌های فضایی تثبیت کرده است، اما هنوز به هدف چین مبنی بر دستیابی به ۱۰۰ پرتاب موفق در سال نرسیده و از ظرفیت رو به رشد ایالات متحده عقب مانده است. رشد پرتاب‌های آمریکا عمدتا به موفقیت ماهواره‌بر قابل استفاده مجدد فالکون ۹ (Falcon-9) شرکت اسپیس‌ایکس بازمی‌گردد. تلاش برای رقابت با اسپیس‌ایکس موجب شد دولت چین در سال ۲۰۲۳ مشارکت گسترده‌تر شرکت‌های تجاری در پروژه‌های اینترنت ماهواره‌ای را مجاز بداند. اکنون چندین شرکت فضایی چینی در حال توسعه پرتابگرهای نیمه‌قابل‌استفاده مجدد هستند و موفقیت آنها برای استقرار به‌موقع منظومه‌های اینترنت ماهواره‌ای چین حیاتی خواهد بود.
پرتاب‌های چین و آمریکا از سال ۲۰۱۵
ماموریت‌های نظامی و تجاری، همچنان مشتریان دولت
نیروهای مسلح و دفتر شناسایی ملی آمریکا (National Reconnaissance Office) سال‌هاست که به‌طور گسترده از خدمات شرکت‌های تجاری، به‌ویژه اسپیس‌ایکس، برای پرتاب ماهواره‌ها استفاده می‌کنند. در مقابل، ارتش آزادی‌بخش خلق چین (PLA) همچنان تقریبا به‌طور انحصاری از حامل‌های لانگ مارچ برای پرتاب ماهواره‌های خود از جمله منظومه سنجشی یاوگان (Yaogan) بهره می‌گیرد.
یک استثناء مهم در این حوزه، سری ماهواره‌های شی‌یان (Shiyan) است که در چند مورد با ماهواره‌برهای کوایژو-۱اِی (Kuaizhou-1A) شرکت اکس‌پیس (ExPace، زیرمجموعه شرکت علوم و صنایع هوافضای چین و لیجیان-۱ (Lijian-1) شرکت شرکت علوم و فناوری هوافضای چین پرتاب شده‌اند. حتی منظومه‌های سنجشی تجاری مانند جیلین-۱ (Jilin-1) متعلق به چانگ‌گوانگ و تیان‌چی (Tianqi) شرکت گودین گائوکه (Guodian Gaoke) نیز ترکیبی از پرتابگرهای دولتی و تجاری را به‌کار گرفته‌اند. انتظار می‌رود با بلوغ بیشتر طراحی‌های تجاری، به‌ویژه در صورت موفقیت ماهواره‌برهای بازگشت‌پذیر، این الگو در آینده تغییر کند.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر؛ رقابت میان بخش خصوصی و دولت محلی
صنعت فضایی تجاری چین بر پایه ترکیبی از سرمایه‌گذاری‌های خصوصی و صندوق‌های تحت مدیریت دولت‌های محلی رشد یافته است. در سال ۲۰۲۴، مجموع سرمایه‌گذاری در این بخش از ۱۵ میلیارد یوان گذشت که نسبت به سال قبل تقریبا ۴۰ درصد افزایش داشت. بر اساس داده‌های موسسه سیاست فضایی اروپا (European Space Policy Institute)، در سال۲۰۲۴ برای نخستین بار سهم ایالات متحده از سرمایه‌گذاری خطرپذیر فضایی جهانی به کمتر از ۵۰ درصد کاهش یافت؛ آمریکا ۲.۹ میلیارد یورو، چین ۱.۹ میلیارد یورو و اروپا ۱.۵ میلیارد یورو جذب کردند.
یکی از نمونه‌های موفق بخش خصوصی فضایی چین، شرکت گلکتیک انرژی (Galactic Energy) است که در سال ۲۰۱۸ تاسیس شد و در سال ۲۰۲۰ دومین شرکت تجاری چین شد که ماهواره‌ای را به فضا پرتاب کرد. برخلاف بسیاری از پروژه‌های دیگر، این شرکت در مراحل نخست عمدتا از سرمایه‌گذاران خصوصی به‌ویژه مهندسان پیشین حوزه فناوری و فعالان مالی بهره برد و کمتر متکی به صندوق‌های دولتی بود.
از سال ۲۰۲۱ با تقویت حمایت سیاسی، سرمایه‌گذاری خطرپذیر فضایی چین جهشی تازه یافت. نقطه اوج این روند در سال ۲۰۲۴ بود؛ زمانی که صنعت فضایی تجاری در کنار زیست‌ساخت و اقتصاد ارتفاع پایین به‌عنوان موتور رشد جدید معرفی شد. رقابت شدید میان دولت‌های محلی برای ایجاد خوشه‌های فضایی تجاری، همراه با افزایش یارانه‌ها، تخفیف‌های وام و حتی حمایت برای ورود به بازارهای جهانی، فضای تازه‌ای برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده است.
آینده صنعت فضایی خصوصی در چین
امروز بیش از ۲۰ شرکت پرتابگر تجاری در چین فعالیت می‌کنند که تا حدودی نشان‌دهنده اشباع بازار است. بنابراین، شرکت‌های نوپا احتمالا تمرکز خود را بر توسعه فناوری‌های تخصصی برای عرضه به این شرکت‌ها و غول‌های دولتی معطوف خواهند کرد. دولت نیز هم‌اکنون بر استانداردسازی و ارتقای کیفیت این بخش متنوع تاکید دارد.
همچنین توجه روزافزون دولت چین به توسعه اقتصاد ارتفاع پایین می‌تواند اولویت‌های آینده استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران را تغییر دهد. در حال حاضر، بسیاری از سرمایه‌گذاران از هر دو حوزه فضا و اقتصاد ارتفاع پایین به‌عنوان بخش‌هایی جذاب یاد می‌کنند. در نهایت، هرچند سیاست ادغام نظامی ـ غیرنظامی در رسانه‌های چینی کمتر مطرح می‌شود، اما تقویت صنعت فضایی تجاری به‌طور غیرمستقیم توانمندی‌های فضایی ارتش چین را ارتقا داده و این روند احتمالا در چارچوب راهبرد کلان ادامه خواهد یافت.
منبع: iiss
