در طول جنگ سرد، فناوری فضایی توسط غول‌های فضایی آن دوران یعنی ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی برای کسب برتری بر دشمن مورد استفاده قرار می‌گرفت. بعدها انگلیس و فرانسه نیز بهره‌گیری از حوزه فضا در سیاست خارجی را در پیش گرفتند؛ از این رو استفاده از فناوری فضایی در راستای توسعه روابط دیپلماسی رویکرد جدیدی نیست.
با این حال، نگرانی‌های امنیتی همواره یکی از عناصر مهم قدرت‌های فضایی غربی بوده است که در دیپلماسی فضایی آن‌ها نیز انعکاس می‌یابد. این کشورها از فناوری فضایی با دیدگاه امنیت ملی، استفاده از منابع فضا و جنگ‌های فضایی بهره می‌برند، اما قدرت‌های فضایی نوظهور غیرغربی یعنی هند و چین، رویکرد نوآورانه‌ای را برای استفاده از فناوری فضایی در روابط بین‌الملل ارائه کرده‌اند که فراتر از مسائل امنیتی است.
این دو کشور در رویکردشان روشی را در پیش گرفته‌اند تا به واسطه روابط فضایی با سایر کشورها، منافع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی برای خود به دست آورند. با این حال، نحوه، رویکرد و هدف بهره‌گیری از فناوری فضایی این دو کشور با یکدیگر متفاوت است.
در این مقاله دیپلماسی فضایی هند و چین با برزیل در نظر گرفته شده است. برزیل یکی از کشورهای مهم در حال توسعه در آمریکای لاتین به شمار می‌رود که دهلی نو و پکن هر دو با این کشور روابط فضایی دارند. اما هند و چین چگونه از فناوری فضایی خود برای تقویت روابط با برزیل استفاده می‌کنند؟
دیپلماسی فضایی هند
برنامه فضایی هند همواره بخشی از راهبرد دیپلماسی این کشور بوده و از طریق برنامه‌های مختلف فضایی مانند به اشتراک‌گذاری داده‌های سری ماهواره‌های INSAT و STEP با دیگر کشورهای همکاری داشته است. دهلی نو نیز از ابتدا به سازمان تحقیقات فضایی هند (ISRO) در ایجاد دیپلماسی جدید و تقویت روابط دوجانبه و چندجانبه با سایر کشورها کمک می‌کرد.
روابط فضایی هند و برزیل در سال ۲۰۰۰ آغاز شد، زمانی که دو کشور توافق تجاری برای ارائه داده‌های ماهواره‌ای هند به برزیل امضا کردند. این توافق به طور خاص برای شناسایی منافع فضایی متقابل صورت گرفت و بر اساس آن چندین دوره گفتگو به مدت ۲ سال برگزار گردید که در نهایت منجر به شکل‌گیری یک چارچوب رسمی همکاری فضایی میان هند و برزیل شد.
هند در این توافق تعهد داد که دانشمندانی را برای کمک به محققان برزیلی برای راه‌اندازی ایستگاه‌های زمینی ماهواره‌ای به این کشور اعزام کند. این روش دیپلماسی در همکاری فضایی متقابل برای هند موفقیت‌آمیز بود، زیرا پشتیبانی ایستگاه‌های زمینی مهمی را برای ماموریت‌های فضایی برجسته خود مانند شبکه ردیابی و فرماندهی تله‌متری (ISTRAC) به دست آورد.
تلاش‌های هند در دیپلماسی فضایی با برزیل در سال ۲۰۲۱ به اوج رسید، زمانی که اولین ماهواره بومی برزیل به نام آمازونیا-۱ (Amazonia-1) به وسیله ماهواره‌بر هندی به فضا پرتاب شد.
نمای ماهواره آمازونیا-۱
این رویداد به دو دلیل عمده از اهمیت خاصی در دیپلماسی فضایی دو کشور برخوردار بود؛ اول اینکه آمازونیا-۱ نخستین ماهواره برزیل محسوب می‌شد و از این رو احساسات زیادی در میان برزیلی‌ها برانگیخت. دوم، استفاده از ماهواره‌بر و سکوی پرتاب هندی برای انجام این عملیات، کارآیی زیرساخت‌های فضایی هند را در سطح بین‌المللی نشان می‌داد.
آموزش و به اشتراک گذاری تجربیات فضایی
هند امکانات آموزشی برای ماهواره‌های سنجشی در اختیار دانشمندان فضایی برزیل قرار داد و تجربه فضایی ارزشمندی را در توسعه ارتباطات ماهواره‌ای به متخصصان این کشور ارائه کرد. علاوه بر این، دانشمندان هندی دانش علمی به‌دست‌آمده از ماهواره مگا-تروپیک (Megha-Tropiques) درباره سامانه‌های گرمسیری را به برزیل ارائه کردند.
جالب است که هند حتی از دانشمندان فضایی برزیلی برای کنفرانس خود با موضوع آموزش استفاده از داده‌های این ماهواره دعوت کرد؛ امری که می‌توان آن را تلاش هند در جهت تقویت روابط دوجانبه از طریق آموزش در حوزه فضا تعبیر نمود.
همکاری‌های فضایی آینده
هند و برزیل پس از پرتاب موفقیت‌آمیز آمازونیا-۱ توافق کردند تعامل خود را در حوزه فضا به سطح جدیدی برسانند. برزیل از هند در تهیه مواد و سامانه‌ها برای برنامه پرتاب فضایی خود درخواست حمایت کرده است و از آن سو، هند نیز امکان استفاده از ایستگاه‌های زمینی برزیل را در ماموریت‌های آینده‌اش مانند برنامه فضایی سرنشین‌دار گاگانیان (Gaganyan) و ماموریت قمری چاندرایان-۳ (Chandrayaan-3) به دست آورد.
تا اینجا درباره روش هند در دیپلماسی فضایی با برزیل سخن گفته شد، اما چین چگونه این روابط را پیش برده است و تفاوت‌های دو کشور در این زمینه چیست؟
دیپلماسی فضایی چین
چین از آغاز برنامه فضایی خود، علم و فناوری فضایی را به عنوان ابزار مهمی در روابط خارجی معرفی کرد. در ابتدا، برنامه فضایی چین بیشتر بر ایجاد ملی‌گرایی و امنیت متمرکز بود، با این حال چینی‌ها به دنبال فرصتی برای استفاده از فناوری فضایی در حوزه‌های دیگر و فراتر از مزایای فنی، اجتماعی-اقتصادی و نظامی بودند.
چین پس از سال ۲۰۰۰ به انجام سرمایه‌گذاری‌های کلانی در دیپلماسی فضایی روی آورد و بر همکاری فضایی، تعامل برای کسب منافع متقابل با دیگر کشورها و نیز توسعه صنعت فضا در کشورهای سراسر جهان متمرکز شد. دیپلماسی فضایی چین و برزیل را می‌توان یکی از موفق‌ترین تلاش‌های دیپلماسی فضایی این کشور تاکنون برشمرد. این همکاری در سال ۱۹۸۸ با توافق درباره برنامه تحقیق و توسعه مشترک سری ماهواره‌های سنجش از دور به نام CBERS آغاز شد.
دیپلماسی فضایی چین با برزیل در درجه اول بر توسعه ماهواره‌ها به صورت مشترک و با هدف کسب منافع متقابل متمرکز شده است. چین پس از پرتاب ماهواره‌های CBERS، با صدور بیانیه‌های مختلف تمایل بالای خود را برای ساخت مشترک ماهواره‌های بزرگتر با برزیل و دیگر کشورهای آمریکای لاتین نشان داده است.
چینی‌ها نیز مانند هند از گفتگوهای دوجانبه برای تقویت همکاری با برزیل استفاده کردند که البته چنین گفتگوهایی عمدتا مربوط به برنامه توسعه ماهواره‌های مشترک بوده است. چین روش منحصر به فردی برای استفاده از فناوری فضایی خود دارد که به شدت تحت تاثیر نظم جهانی چینی کنفوسیوس (Confucius) است.
تاثیرگذاری از طریق ارائه کمک‌های اقتصادی یک روش کلاسیک چینی محسوب می‌شود که در رابطه این کشور با برزیل نیز شاهد آن هستیم. چین در دیپلماسی فضایی با برزیل، کمک‌های مالی قابل توجهی به این کشور ارائه کرده است.
بر اساس دلایل مشابه، چین نیز سرمایه‌گذاری زیادی در دیپلماسی فضایی با برزیل انجام داده است تا از مزایای اقتصادی و تجاری این کشور و همچنین دسترسی به منابع طبیعی غنی آن بهره‌مند شود. چین همچنین از فناوری فضایی و کمک‌های اقتصادی مشترک برای بهبود روابط با برزیل استفاده کرد.
نتیجه‌‌گیری
در نتیجه این مقایسه می‌توان گفت تمرکز هند در دیپلماسی فضایی عمدتا بر تقویت روابط دوجانبه با برزیل بوده، در حالی که هدف چین از همکاری با برزیل، استفاده از این ارتباط برای ایجاد دیپلماسی تاثیرگذار در سراسر آمریکای لاتین است.
هند عمدتا از طریق به‌اشتراک‌گذاری داده‌های ماهواره‌ای، کمک به برزیل در ساخت ایستگاه‌های زمینی، ارائه امکانات مقرون به صرفه پرتاب ماهواره، برگزاری جلسه‌های آموزشی و تبادل تجربیات با این کشور همکاری داشته، اما دیپلماسی فضایی چین با برزیل اغلب به واسطه برنامه‌های مشترک تحقیق و توسعه ماهواره‌ها و ارائه کمک‌های مالی بوده است.
هند و چین هر دو همکاری‌های فضایی بیشتر با برزیل را دنبال می‌کنند، اما با اهداف متفاوت. هند قصد دارد تجارت فضایی خود را افزایش دهد و روابط دوجانبه قوی برای ماموریت‌های آینده خود یعنی گاگانیان و چاندرایان-۳ ایجاد کند، در حالی که چین در نظر دارد با ساخت ماهواره‌های مشترک، از آن‌ها به‌عنوان ابزاری برای تاثیرگذاری بر دیگر کشورهای در حال توسعه در آمریکای جنوبی بهره ببرد، بدون اینکه برنامه‌ای برای گنجاندن برزیل در پروژه‌های اکتشاف فضایی خود داشته باشد.
به طور خلاصه می‌توان گفت هند خواهان یک تجارت آزاد و نامحدود با برزیل است، اما چین از همکاری فضایی با این کشور، شراکتی کنترل‌شده و محدود را دنبال می‌کند تا به واسطه آن پایگاه دیپلماسی خود را در سایر کشورهای آمریکای لاتین نیز تقویت کند.
منبع: geospatialworld
