به گزارش ساوت چاینا مورنینگ پست، گزارش «شاخص فناوری‌های حیاتی و نوظهور» که توسط مرکز بلفر (Belfer Center) وابسته به دانشگاه هاروارد منتشر شده، اعلام کرد برتری آمریکا ناشی از سرمایه‌گذاری گسترده دولتی و خصوصی، نیروی پژوهشی متنوع و سطح بالا و زیست‌بوم نوآوری غیرمتمرکز و قدیمی آن است.
چرا آمریکا پیشتاز مانده است؟
این شاخص برای سنجش رقابت جهانی فناوری، وزن زیادی به منابع مالی عمومی و خصوصی داده است، مزیتی که آمریکا دارد ولی شاخص‌هایی چون Nature Index یا Critical Technology Tracker (وابسته به اندیشکده استرالیایی ASPI) آن را نمی‌سنجند. این دو شاخص اغلب چین را پیشتاز بسیاری از حوزه‌های تحقیقاتی معرفی کرده‌اند.
برای مثال، در ژانویه، Nature Index نشان داد که دانشگاه سیچوان چین در مدت کمتر از دو سال، از دانشگاه‌های استنفورد، MIT، آکسفورد و توکیو پیشی گرفته است.
این شاخص بر مبنای مشارکت مؤسسات در مقالات منتشر شده در معتبرترین مجلات علمی جهان تنظیم می‌شود. همچنین، در سال جاری، این شاخص نشان داد که چین همراه با اروپا در تولید مقالات فیزیک در صدر قرار دارد و آمریکا با فاصله عقب‌تر است.
بر اساس Critical Technology Tracker، چین در ۵۷ فناوری از مجموع ۶۴ فناوری در فاصله سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ پیشتاز بوده است؛ از جمله در حوزه‌های دفاعی، فضایی، انرژی، محیط‌زیست، هوش مصنوعی، زیست‌فناوری و کوانتوم.
دلایل شکاف میان چین و آمریکا
بر اساس گزارش بلفر، هرچند چین و اروپا از نظر تولید ناخالص داخلی با آمریکا قابل مقایسه‌اند، اما مقررات سخت‌گیرانه در اروپا و مداخله گسترده دولت در بازارهای چین، مانع شکل‌گیری شرایط اقتصادی مشابه با آمریکا شده‌اند. آمریکا دارای بازار سرمایه عمیق و بستر مناسب برای نوآفرینی است.
در شاخص‌هایی چون تعداد پرتاب‌های موفق فضایی، آمریکا با اختلاف زیاد پیشتاز است؛ اما در زمینه مقالات علمی مرتبط با فضا، رقابت نزدیک‌تر است.
وضعیت چین: عقب‌مانده اما در حال نزدیک شدن
گزارش تأکید می‌کند که چین در همه حوزه‌های کلیدی فناوری نسبت به آمریکا عقب‌تر است، اما فاصله‌ها به‌طور مداوم در حال کاهش‌اند.
در حوزه‌هایی مانند نیمه‌رساناها و هوش مصنوعی پیشرفته، چین به دلیل وابستگی به تجهیزات خارجی، ضعف در تحقیقات اولیه بخش خصوصی و بازار سرمایه ضعیف‌تر عقب‌تر مانده است.
اما در حوزه‌هایی مانند زیست‌فناوری و فناوری کوانتوم، چین نزدیک‌تر شده و از توانمندی در تولید دارو، سنجش کوانتومی و ارتباطات کوانتومی برخوردار است.
چین در تلاش است با تکیه بر منابع اقتصادی، سرمایه انسانی و برنامه‌ریزی متمرکز، وابستگی خود به واردات را کاهش دهد، نوآوری را به داخل کشور جذب کند و رقابت‌پذیری صنعتی خود را افزایش دهد. با این حال، چین همچنان با چالش‌های ساختاری عمده‌ای مانند کاهش رشد اقتصادی، بدهی فزاینده و مازاد ظرفیت صنعتی روبروست.
مقایسه آمریکا و چین در هوش مصنوعی
در حوزه هوش مصنوعی، گزارش تأکید می‌کند: آمریکا در منابع اقتصادی، قدرت پردازش و الگوریتم‌ها برتری دارد، در حالی که چین در داده‌ها و نیروی انسانی پیشتاز است.
اما برتری آمریکا در هوش مصنوعی ممکن است شکننده‌تر از آن باشد که قبلاً تصور می‌شد. چین در دو سال گذشته، با عرضه مدل‌هایی مانند دیپ‌سیک R1 که عملکردی هم‌تراز با مدل‌های OpenAI در ریاضی، کدنویسی و استدلال دارد و نیز خانواده Qwen3 شرکت علی‌بابا، پیشرفت چشمگیری داشته است.
پیشرفت عظیم چین در مدل‌های هوش مصنوعی و کاهش هزینه‌های آموزش مدل‌ها، نشان می‌دهد که فراتر از نوآوری اولیه، توانایی استفاده راهبردی از آن در صنایع مختلف بسیار مهم است.
چشم‌انداز چین در زیست‌فناوری
چین بیشترین شانس را برای پیشی گرفتن از آمریکا در زیست‌فناوری دارد، چرا که با سرمایه‌گذاری گسترده دولتی و تولید انبوه تحت حمایت دولت، در تولید دارو دست بالا دارد.
همچنین چین در حوزه‌های نیمه‌رسانا و کوانتوم نیز تهدیدی جدی برای موقعیت آمریکا محسوب می‌شود. مخصوصاً در فناوری کوانتومی، جایی که هنوز کاربردهای صنعتی تثبیت نشده، سرمایه انسانی و توانمندی تحقیقاتی چین نقش پررنگ‌تری دارد.
چالش‌های آمریکا در حفظ برتری
گزارش هشدار می‌دهد که آمریکا در معرض از دست دادن نیروی انسانی و سرمایه‌گذاری‌ها به دلیل سیاست‌های ناپایدار دولت فدرال است. کاهش بودجه پژوهش‌های علمی و قطبی شدن سیاسی در آمریکا، توان این کشور برای تخصیص راهبردی منابع عمومی و خصوصی را کاهش داده است.
در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، بودجه پژوهشی در حوزه‌هایی چون زیست‌پزشکی، فضا و تغییرات اقلیمی به‌طرز چشمگیری کاهش یافته همچنین محدودیت‌هایی برای ورود دانشجویان خارجی به دانشگاه‌هایی مانند هاروارد وضع شده و حتی اعتبار دانشگاه کلمبیا به خاطر اعتراضات غزه تهدید شده است.
دو قطب جهانی در فناوری
طبق یافته‌های گزارش، آمریکا و چین همچنان دو قدرت اصلی فناوری در جهان هستند و فاصله قابل‌توجهی با کشورهای رده دوم مانند ژاپن، کره جنوبی، بریتانیا، آلمان و تایوان دارند.
در شرایطی که یک دو‌قطبی فناورانه شکل گرفته، رقابت برای تعیین استاندارد جهانی در هر فناوری نوظهور اهمیت استراتژیک زیادی پیدا می‌کند.
منبع: scmp
