به گزارش اندیشکده کارنگی، چین به‌طور سنتی، در آسیای مرکزی، به سرمایه‌گذاری‌های عظیم در پروژه‌های زیربنایی و مربوط به سوخت‌های فسیلی، همچون پروژه‌های خط لوله گازی چین- آسیای مرکزی، یا احداث خط ریل برقی آنگرن- پاپ در ازبکستان، شناخته می‌شود. اما از سال ۲۰۱۸، در کنار پروژه‌های بخش انرژی سنتی، افزایش چشمگیری در مشارکت چین در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر در قزاقستان و ازبکستان به‌وجود آمد. در ظاهر چه‌بسا چنین فرض شود که این تغییر به‌دلیل تمرکز تازه چین بر ابتکار کمربند و راه «سبز» چین اتفاق افتاده است. با این حال، انگیزه اصلی آن ناشی از علاقمندی روزافزون قزاقستان و ازبکستان به انرژی‌های تجدیدپذیر است، که نگرانی‌هایی را درخصوص امنیت انرژی و آلودگی زیست محیطی مربوط به منابع انرژی متعارف به وجود آورده است. رویکرد چین به همکاری با قزاقستان و ازبکستان در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر متفاوت است، که همین امر راهبردهای تطبیق‌پذیر در آسیای مرکزی را به نمایش می‌گذارد.
دو پیشران
قزاقستان و ازبکستان که از نظر تاریخی به سوخت‌های فسیلی وابسته هستند، به‌سوی انرژی‌های بادی و خورشیدی درحال حرکت هستند تا تأثیرات زیست‌محیطی مرتبط با تولید و مصرف انرژی‌های سنتی را کاهش دهند. ملاحظات امنیتی علت دیگر این تغییر به شمار می‌رود. کمبود انرژی در هر دو کشور، امنیت انرژی آن‌ها را به مخاطره انداخته و آن‌ها را وادار می‌کند برای منابع تجدیدپذیر اولویت قائل شوند. قزاقستان به رغم داشتن منابع انرژی سنتی قابل توجه، به دلیل شکاف بین ظرفیت فرآوری گاز و رشد جمعیت با کمبود روبروست، درحالی‌که ازبکستان در بحبوحه کاهش تولید گاز با کسری انرژی مواجه است.
به علاوه این‌که، با توجه به این پیشینه در مورد کمبود انرژی، فشار فزاینده روسیه بر قزاقستان و ازبکستان به‌منظور واردات گاز بیشتر از روسیه آن هم از زمان آغاز تهاجم گسترده این کشور به اوکراین در سال ۲۰۲۲ دلیل دیگر تغییر در منابع انرژی‌های تجدیدپذیر آن‌هاست. این کشورها در بلندمدت انرژی‌های تجدیدپذیر را منبع سودمند انرژی می‌دانند تا از این رهگذر وابستگی خود را به روسیه کاهش داده و امنیت انرژی‌‌شان را تضمین کنند.
قزاقستان و ازبکستان هم‌اکنون به‌عنوان پیشران‌های مهم تغییر منابع تجدیدپذیر منطقه، با تمرکز ویژه بر پروژه‌های انرژی بادی و خورشیدی، درحال ظهور هستند. در ازبکستان، انرژی‌های بادی و خورشیدی تنها تقریبا ۲۵۳ مگاوات یا یک درصد از ظرفیت کلی انرژی‌های تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۲ را به خود اختصاص می‌دهند. تا سال ۲۰۳۰، هدف ازبکستان افزایش ظرفیت انرژی‌های خورشیدی و بادی به ترتیب تا ۵ و ۳ گیگاوات است. قزاقستان موفق شد هدف میان‌مدت تولید ۳ درصد برق خود از منابع تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۰ را تحقق بخشد. انرژی‌های خورشیدی و بادی به‌ترتیب ۲۳ درصد و ۲۲ درصد از ظرفیت کلی منابع انرژی‌های تجدیدپذیر ازبکستان در سال ۲۰۲۲ را به خود اختصاص دادند. قزاقستان اهداف مشخصی را برای توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر تعیین کرده است، تولید ۱۵ درصد برق از منابع تجدیدپذیر تا ۲۰۳۰ و ۵۰ درصد تا ۲۰۵۰٫
در این زمینه، دو عامل نقش مهمی در سوق دادن چین به مشارکت در علاقمندی روزافزون قزاقستان و ازبکستان به پروژه‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر ایفا می‌کنند. نخستین عامل تمرکز شدید قزاقستان و ازبکستان بر همکاریهای مربوط به انرژی پاک است، که در دستورکار دیپلماتیک و موافقت‌نامه‌های دوجانبه مهم با چین جای گرفته است. هدف از موافقت‌نامه چارچوب بین دولتی ۲۰۱۵ میان چین و قزاقستان، تقویت همکاری‌ها در زمینه صنعتی شدن و سرمایه‌گذاری است، که به تعدادی پروژه مشترک، از جمله پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، منتهی شد. انرژی پاک در ازبکستان، به‌عنوان حوزه اولویت‌دار همکاری در مشارکت راهبردی سال ۲۰۲۲ با چین مورد تأکید قرار گرفت، که به موافقت‌نامه بین دولتی در مورد همکاریهای مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۳ منجر شد.
تأکید فراوان قزاقستان و ازبکستان بر انرژی‌های تجدیدپذیر به‌عنوان یک حوزه بالقوه همکاری، عامل پیشران اساسی شرکت‌های چینی برای همسو کردن منافع کشورهای منطقه است. با اینحال، دستورکار دیپلماتیک تنها عاملی نیست که توجه شرکت‌های چینی را به مشارکت در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر قزاقستان جلب کرده است.
دومین عامل، توسعه مقررات مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر است. در سال ۲۰۱۸ قزاقستان درخصوص انرژی‌های تجدیدپذیر یک مزایده برگزار کرد، درحالی‌که ازبکستان از سال ۲۰۱۹ مجوز همکاری در پروژه انرژی‌های تجدیدپذیر در قالب طرح‌های مشارکت خصوصی- عمومی را صادر کرد. این شراکت‌ها را می‌توان از طریق مناقصه و مذاکرات مستقیم انجام داد. هر دو کشور انگیزه‌های مختلفی برای پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، از جمله اعطای معافیت مالیاتی و یارانه، دارند.
توسعه چارچوب تنظیم‌گری نقش اساسی در جلب توجه چین به مشارکت در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر در هر دو کشور ایفا می‌کند و مسیرهای بدیل مشارکت را پیش‌روی شرکت‌های چینی می‌گذارد، که به آن‌ها اجازه می‌دهد نقش‌های متفاوتی را در پروژه‌ها، از جمله توسعه‌دهندگان پروژه؛ پیمانکاران مهندسی، تدارکات، و ساخت‌وساز (EPC)؛ یا تأمین‌کنندگان پروژه‌های متعدد، ایفا کنند. همچنین قابلیت نقل و انتقال بانکی پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر در هر دو کشور بهبود می‌یابد. تقاضای فزاینده برای انرژی‌های تجدیدپذیر در قزاقستان و ازبکستان با چارچوب سرمایه‌گذاری توسعه جهانی توسعه چین هماهنگ بوده و موجب ایجاد تغییراتی در راهبرد سرمایه‌گذاری چین شده است، به‌ویژه در واکنش به نگرانی‌ها درباره تداوم بدهی و تأثیرات زیست‌محیطی مرتبط با پروژه‌های ابتکار عظیم کمربند و راه چین.
چین از زمان دومین اجلاس کمربند و راه برای همکاری بین‌المللی در سال ۲۰۱۹، بر ملاحظات زیست‌محیطی تأکید کرده که به ترویج ابتکار کمربند و راه سبز منجر شده است. دستورالعمل نوامبر ۲۰۲۱ بر تغییر از سوخت‌های فسیلی در مقیاس کلان و اقدامات اساسی برای انجام پروژه‌های مستمر کوچکتر و بیشتر تأکید داشت که شامل انرژی‌های بادی و خورشیدی است. این همگرایی منافع نه تنها چین را برای مشارکت در علاقمندی روزافزون کشورهای آسیای مرکزی به انرژی‌های تجدیدپذیر ترغیب کرده، بلکه محرک اقداماتی برای افزایش سهم بازار شرکت‌های چینی در آسیای مرکزی از سال ۲۰۱۸ بوده است.
گام به گام
سرمایه‌گذاری چین در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر آسیای مرکزی را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد. در مرحله نخست، از دهه ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۱۸، این کشور به موازات پروژه‌های مربوط به انرژی‌های سنتی، بیشتر تمرکز خود را بر پروژه‌های برقی- آبی عظیم این منطقه، با تأکید بر کمک به پایین دست رودخانه‌های قزاقستان و ازبکستان برای بهره‌برداری از پتانسیل برقی- آبی آن‌ها، معطوف کرد. شرکت‌های چینی اساساً با تأمین مالی از طریق استقراض از مؤسساتی همچون بانک صادرات- واردات چین (CEB) و بانک توسعه چین (CDB) در پروژه‌ها مشارکت داده می‌شدند.
به‌عنوان مثال، شرکت ملی تجهیزات برقی چین (China National Electric Equipment Corp) تجهیزات آماده بهره‌برداری را برای نیروگاه‌های برقی- آبی اندیجان ازبکستان، که در سال ۲۰۱۰ تکمیل شد، تهیه کرد. بخشی از تأمین مالی این پروژه متعلق به بانک صادرات- واردات چین بود، که با ضمانت دولتی وام ۹۳/۱۵ میلیون دلاری پرداخت کرد. توافق قابل توجه دیگری در سال ۲۰۱۷ منعقد شد، زمانی که تورون‌بانک (Turonbank) ازبکستان یک وام بیست ساله ۵/۵۸ میلیون دلاری از بانک صادرات واردات چین دریافت کرد و این وام برای تامین مالی نوسازی چهار پروژه برقی- آبی، از جمله نیروگاه‌های کمولوت و کادیرین به کار رفت که منابع آبی داخلی ازبکستان را کاملاً بهره‌برداری کرده، ساختار برقی این کشور را متوازن کرده، و هزینه‌های تولید برق را کاهش می‌دهند. پروژه چشمگیر طی این دوره در قزاقستان پروژه برقی- آبی مویناک بود که توسط مؤسسه بین‌المللی آب و برق چین تکمیل شد. پروژه مذکور، ۳۳۰ میلیون دلار هزینه دربرداشت، که بانک توسعه چین وام ۲۰۰ میلیون دلاری آن را تأمین کرد.
در مرحله دوم، از ابتدای سال ۲۰۱۸، چین مشارکت خود در بازار انرژی‌های تجدیدپذیر آسیای مرکزی را از پروژه‌های برقی- آبی به تمرکز بر پروژه‌های بادی و خورشیدی تغییر داد. این تغییر با تغییر در تأمین مالی این پروژه همراه شد. از سال ۲۰۱۸، تغییر به سمت تامین مالی سهام از سوی شرکت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر چینی و افزایش همکاری با بانک‌های توسعه چندجانبه محلی، جایگزین تامین مالی از طریق استقراض از بانک‌های چینی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر شده است.
تحول در مشارکت شرکت‌های چینی با تغییر اولویت دولت‌های محلی قزاقستان و ازبکستان ارتباط تنگاتنگی دارد. این کشورها به دلیل کاهش هزینه‌های فناوری‌های مربوط به پروژه‌های بادی و خورشیدی در مقایسه با پروژه‌های برقی- آبی عظیم و تأثیرات نامطلوب تغییر اقلیم بر منابع آبی به‌طور فزاینده برای پروژه‌های بادی و خورشیدی اولویت قائل هستند.
در این راستا، تغییر در الگوهای تأمین مالی با نارضایتی روبه‌رشد از تأمین مالی از طریق استقراض چین در این منطقه، در کنار اتخاذ سیاست پرداخت وام محافظه‌کارانه‌تر بانک‌های سیاستگذار چین در سطح جهان، ارتباط تنگاتنگی دارد. پس از سال ۲۰۱۸، تأمین مالی از طریق استقراض از بانک‌های توسعه‌ای چین کاهش داشته است اما شرکت‌های چینی برای مشارکت در پروژه‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر، بیشتر به تأمین مالی از طریق فروش سهام، به‌ویژه در قزاقستان، تمایل نشان داده‌اند. به‌علاوه، مشارکت شرکت‌های چینی در بازار پروژه‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر آسیای مرکزی به فراتر از سرمایه‌گذاری سهمی مستقیم گسترش پیدا می‌کند، که نقش‌های پیمانکار یا تأمین‌کننده مهندسی، تدارکات، و ساخت‌وساز در پروژه‌های مختلف، به‌ویژه در ازبکستان، را دربرمی‌گیرد.
با این حال، علیرغم تغییر کلی در مشارکت چین در بخش انرژی های تجدیدپذیر در مورد انواع انرژی های تجدیدپذیر و تامین مالی، این به معنای یک استراتژی یکسان در هر دو کشور نیست. در این زمینه، با وجود انطباق چین با علاقمندی روزافزون قزاقستان و ازبکستان به پروژه‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر، شیوه سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی برای هر کشور متفاوت است.
قزاقستان
تقاضای فزاینده برای پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در قزاقستان به‌عنوان عامل پیشران اصلی برای شرکت‌های چینی عمل می‌کند. موافقت‌نامه چارچوب بین دولتی ۲۰۱۵ میان چین و قزاقستان مشارکت شرکت‌های چینی را در طرح‌های مختلف انرژی‌های تجدیدپذیر تسهیل کرده است. شرکت‌های چینی اکثراً نقش توسعه‌دهنده و سازنده پروژه را در پروژه‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر قزاقستان ایفا کرده‌اند. پروژه‌های مذکور، علاوه بر تأمین مالی از طریق فروش سهام از سوی شرکت‌های چینی، اکثراً از سوی بانک‌های توسعه‌ای محلی و چندجانبه تأمین مالی می‌شوند.
پروژه‌های مزرعه بادی ژاناتاس و شلک نمونه‌هایی از اقدامات مشخصی بودند که از طریق توافق‌نامه‌های بین دولتی انجام شده و بانک‌های محلی قزاقستان و مؤسسات چندجانبه، آن‌ها را تأمین مالی کرده‌اند. نیروگاه بادی ژاناتاس، یک شرکت با مالکیت خارجی که به‌طور مشترک از سوی شرکت چینی هلدینگ بین‌المللی برق چین (۸۰ درصد) و شرکت سرمایه‌گذاری خصوصی ویزور اینترنشنال متعلق به امارات متحده عربی تأسیس شد، مزرعه بادی را ساخته، بهره‌برداری و عملیاتی کرد. هفتاد درصد سرمایه‌گذاری این پروژه از طریق وام ارائه شده توسط کنسرسیومی از مؤسسات مالی بین‌المللی، از جمله بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) و بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیایی (AIIB) تامین می‌شود.
نمونه دیگر، پروژه مزرعه بادی شلک در قزاقستان، تحت مالکیت و سرمایه‌گذاری شرکت دولتی پاورچاینا و شرکت سهامی دولتی ساموک انرژی قزاقستان است که منابع مالی مالی آن از بانک توسعه چین و بانک توسعه قزاقستان (DBK) تأمین مالی می‌شود.
شرکت‌های چینی، در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲، به توسعه پنج پروژه نیروگاه بادی و سه پروژه نیروگاه خورشیدی به‌عنوان بخشی از برنامه همکاری سرمایه‌گذاری و صنعتی چین- قزاقستان کمک کردند. این پروژه‌ها نمونه‌هایی از نحوه اتخاذ رویه‌های محلی توسط شرکت‌های چینی از طریق مشارکت در مزایده برای هماهنگی با ظرفیت‌های کلیدیو ابتکارات مربوط به سرمایه‌گذاری هستند.
برخلاف پروژه‌هایی که مستقیما انتخاب شده‌اند مانند مزرعه بادی ژاناتاس، شرکت خصوصی چینی یونیورسال انرژی از زمان آغاز به کار خود در سال ۲۰۱۸، فعالانه در مزایده‌های انرژی‌های تجدیدپذیر مشارکت کرده است. از طریق این رویکرد، شرکت مذکور قراردادهایی برای ساخت نیروگاه‌های بادی و خورشیدی در سراسر قزاقستان منعقد کرد. برای مثال، یونیورسال انرژی موفق شد سه نیروگاه خورشیدی (کاشلن، کاپچاگی و ژانگیزتوب) و سه نیروگاه بادی (ابی یک، ابی دو و ایبرای) احداث کند. تأمین مالی همه این نیروگاه‌های بادی و دو نیروگاه خورشیدی برعهده بانک توسعه قزاقستان و نیز فروش سهام یونیورسال انرژی، و تأمین مالی سومین نیروگاه بادی، در ژانگیزتوب، برعهده بانک اروپایی بازسازی و توسعه و نیز فروش سهام یونیورسال انرژی بوده است.
مشارکت چین در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر قزاقستان درحال حاضر از مشارکت صرف در پروژه‌ها فراتر رفته و شامل موافقت با تقاضاهای محلی این کشور می‌شود. هدف شرکت دولتی سرمایه‌گذاری برق چین برای ساخت تجهیزات نیروگاه‌های بادی قزاقستان نمونه خوبی از سازگاری شرکت‌های چینی با الزامات دولت‌های محلی است.
ازبکستان
درحالی‌که قزاقستان برای پیشبرد پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر اساساً بر روابط دولت با دولت متکی است، اما تا سال ۲۰۲۱ از برقراری دستورکار دیپلماتیک سبز بین چین و ازبکستان رونمایی نشد. با این حال، چین حتی پیش از این دستورکار رسمی، در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر ازبکستان حضور داشت.
انگیزه اصلی برای شرکت‌های چینی از زمان راه اندازی مناقصه‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر ازبکستان در ابتدای سال ۲۰۱۹ آغاز شد، که علاقه شرکت‌های چینی را برانگیخت. هرچند این شرکت‌ها به‌طور فعال در روند مناقصه مشارکت کرده‌اند، اما به‌دلیل پیشنهاد نرخ‌های رقابتی همتایان‌شان، به‌ویژه شرکت دولتی مصدر متعلق به امارات متحده عربی، و شرکت خصوصی برق اکوا عربستان، نتوانستند در قراردادها برنده شوند.
تنها یک شرکت چینی(جی‌دی پاور- پاور چاینا) برای احداث یک نیروگاه فوتوولتاییک ۱۵۰ مگاواتی در منطقه نامانگان در سال ۲۰۲۲ با پیشنهاد ۸۲۸/۴ سنت به ازای هر کیلووات ساعت برق تولید‌ی برنده شد، اما این پروژه به دلیل نرخ بسیار بالا بعداً لغو شد.
با این حال، این چالش‌ها موجب انصراف شرکت‌های چینی از مشارکت در بازار ازبکستان نشد، بلکه آن‌ها دو راهبرد مجزا را برای مشارکت در پروژه‌های کلان در پیش گرفتند.
نخست، درحالی‌که شرکت‌های برنده مناقصه نقش توسعه‌دهنده، سرمایه‌گذار و مسئول تولید برق را برعهده می‌گیرند، شرکت‌های چینی خود را از طریق قراردادهای EPC (پیمانکار مهندسی، تدارکات، و ساخت‌وساز) یا تامین کننده وارد پروژه‌ها می‌کنند. به‌عنوان مثال، شرکت مصدر اولین نیروگاه فوتوولتاییک ازبکستان در مقیاس شهری را با سپکو (زیرمجموعه پاورچاینا) که پس از برنده شدن در قرارداد سال ۲۰۱۹ خدمات مهندسی، تدارکات، و ساخت‌وساز را ارائه می‌کند، احداث کرد. همین الگو به پروژه‌های بادی، همچون پروژه‌های بادی باش و دژانکلدی که اکوا پاور آن‌ها را ساخت، تعمیم پیدا می‌کند، در کنار قرارداد مهندسی، تدارکات، و ساخت‌وساز که شرکت دولتی مهندسی انرژی چین آن را امضا کرد.
شرکت‌های چینی همچنین به‌عنوان تأمین‌کنندگان مهم پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر عمل می‌کنند، درکنار موافقت‌نامه‌هایی که بین شرکت مصدر و شرکت گلدویند چین برای تأمین توربین برای نیروگاه‌های بادی در دست ساخت در منطقه تومدی امضا شد. شرکت انرژی انویژن چین درحال تأمین توربین‌هایی برای مزارع بادی ساحلی باش و دژانکلدی متعلق به اکوا پاور است. به‌علاوه این‌که، جی‌ای سولار چین، برای پروژه خورشیدی اکوا پاور در تاشکند، تمامی ماژول‌های نوع n را تأمین کرده است که نوعی ماژول‌های پی‌وی هستند که برای تبدیل بهتر نورخورشید به برق از شیمی فسفر استفاده می‌کنند.
دومین راهبرد شرکت‌های چینی شامل مشارکت در مذاکرات مستقیم برای توسعه پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر ازبکستان است که در سال ۲۰۲۲ در بحبوحه تأکید فزاینده بر همکاری در زمینه انرژی سبز بین چین و ازبکستان شتاب بیشتری گرفت. طبق قوانین مشارکت بخش‌های خصوصی- عمومی ازبکستان، شرکای پروژه را می‌توان از طریق مناقصه یا مذاکره مستقیم انتخاب کرد.
در این زمینه، شرکت دولتی مهندسی انرژی چین، شرکت ]انرژی[ تجدیدپذیر هواننگ، و پلی تکنولوژیکز هر کدام در سال ۲۰۲۳ برای ساخت نیروگاه فوتوولتاییک خورشیدی ۲۰۰۰ مگاواتی در مناطق کشکاداریا، بخارا، و سمرقند، و نیروگاه‌های فوتوولتاییک خورشیدی ۲۰۰۰ مگاواتی دیگر در جیزاخ و تاشکند با وزارت انرژی ازبکستان موافقت‌نامه امضا کردند. حجم سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مذکور، در مجموع چهار میلیارد دلار بوده است. رویه مرسوم مناقصه‌های بین‌المللی برای پروژه‌های بادی و خورشیدی که در سال‌های اخیر ایجاد شده است اعمال نمی‌شود؛ شرکت‌های چینی به‌طور مستقیم انتخاب می‌شوند.
نمونه دیگری از مذاکرات مستقیم، امضای یادداشت تفاهم بین وزارت انرژی ازبکستان و شرکت‌های چینی سرمایه‌گذاری‌های خارجی هوادین چین، شرکت مهندسی برق سراسری چین، انرژی تجدیدپذیر سانی است. هدف از امضای این یادداشت تفاهم کشف پتانسیل ساخت‌وساز مزارع بادی با ظرفیت حداکثر ۱۰۰۰ مگاواتی در منطقه جیزاخ است. در موافقت‌نامه دیگر، پاورچاینا در شرف ساخت نیروگاه‌های فوتوولتاییک ۴۰۰ مگاواتی در منطقه اندیجان است.
مانند قزاقستان، به نظر می‌رسد چین با تقاضای ازبکستان برای بومی‌سازی الزامات مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر این کشور همسو شده است. یکی از نمونه‌های پاسخگویی چین به تقاضای دولت‌های محلی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، انعقاد موافقت‌نامه‌های اولیه بین گروه هلدینگ سرمایه‌گذاری لیائونینگ لاید و جمهوری کاراکالپاکستان، جمهوری خودمختار در ازبکستان، برای تولید تجهیزات انرژی‌های تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۳ است.
فرصت‌ها و خطرات
از سال ۲۰۱۸، مشارکت قابل توجه چین در پروژه‌های انرژی‌های بادی و خورشیدی در قزاقستان و ازبکستان توجهات زیادی را به خود جلب کرده است. این افزایش مشارکت در درجه اول ناشی از عوامل جذاب این دو کشور است که چین را به سازگاری با منافع مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر آن‌ها از روش‌های زیر وادار می‌کند.
اولاً، در بحبوحه تقاضای فزاینده برای منابع انرژی‌های تجدیدپذیر در هر دو کشور، چین به‌طور فعال دستورکار انرژی سبز میزبانانش را پذیرفته و از سال ۲۰۱۸ مشارکت خود را در پروژه‌های مختلف افزایش داده است.
ثانیاً، چین نه تنها در این پروژه‌ها مشارکت می‌کند، بلکه با ارائه اشکال جایگزین تأمین مالی، همچون فروش سهام شرکت‌های چینی، و همکاری فعال با بانک‌های توسعه‌ای محلی و چند جانبه، به دغدغه‌های روبه رشد این کشورها درخصوص تأمین مالی از طریق استقراض بانک‌های سرمایه‌گذاری چین پاسخ داده است.
ثالثاً، هدف شرکت‌های چینی برای آغاز تولید تجهیزات انرژی‌های تجدیدپذیر در قزاقستان و ازبکستان، سازگاری فزاینده چین با تقاضاهای مربوط به بومی‌سازی در این کشورها را اثبات می‌کند.
در نهایت، به‌رغم مشارکت چین در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر قزاقستان و ازبکستان، این کشور درحال اتخاذ رویه‌ها و قواعد مختلف محلی در این کشورها است. واگرایی در راهبردها از تفاوت در دسترسی به سازوکارهای مشارکت ناشی می‌شود؛ چه از طریق کانال‌های دولت با دولت یا از طریق فرایندهای مناقصه/ مزایده.. در قزاقستان، انگیزه شرکت‌های چینی برای مشارکت در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر اساساً مرهون دستورکار سبز دولت با دولت است. از طرف دیگر، در ازبکستان، برگزاری مناقصه محرک اصلی شرکت‌های چینی برای ورود به بازار است. به‌علاوه، شرکت‌های چینی در این پروژه‌ها بسته به حضور ذینفعان مختلف، نقش‌های متفاوتی ایفا می‌کنند. در بازار انرژی‌های تجدیدپذیر قزاقستان، شرکت‌های چینی عمدتا به‌عنوان توسعه‌دهندگان پروژه عمل می‌کنند. برعکس، در ازبکستان، به‌دلیل حضور رقبای مختلف همچون شرکت‌های اکوا یا مصدر، شرکت‌های چینی رویه متفاوتی در پیش گرفته و به‌عنوان پیمانکاران مهندسی، تدارکات، و ساخت‌وساز یا تأمین‌کنندگان مشارکت می‌کنند.
درحالی‌که مشارکت چین در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر در قزاقستان و ازبکستان متفاوت است، نفوذ فزاینده آن فرصت‌ها و خطراتی را برای هر دو کشور به وجود می‌آورد. مشارکت فعال چین فرصت‌های قابل توجهی برای تسریع گذار سبز در قزاقستان و ازبکستان فراهم می‌کند، که درنتیجه با اتخاذ راه‌حل‌های انرژی پاک به کاهش آلودگی محیط زیست کمک خواهد کرد. به‌علاوه، چین با حمایت از پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر در هر دو کشور به تقویت استقلال انرژی آن‌ها کمک می‌کند، که به‌طور خاص دربحبوحه تشدید کمبود گاز داخلی و اتکای فزاینده به واردات گاز از روسیه حائز اهمیت است.
از طرف دیگر، مشارکت فعال شرکت‌های چینی در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر پتانسیل گسترش استانداردهای چین در بخش انرژی سبز را دارد. این مسئله چه‌بسا رقابت و مشارکت سایر شرکت‌های بین‌المللی در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر آسیای مرکزی را محدود کند. در حالی که چین استفاده از فناوری‌ها و مواد چینی را به‌عنوان راهبرد ارتقای صنایع داخلی تشویق می‌کند، کشورهای غربی تعامل با طیف وسیعی از سهامداران برای واردات مواد خام یا کسب دانش فنی با هدف مشارکت بیشتر و ارائه بالقوه طیف گسترده‌ای از راهکارها را ترجیح می‌دهند.
پروژه شرکت یونیورسال انرژی در قزاقستان نمونه قابل ملاحظه از رویکرد چین به پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر است. در پروژه نیروگاه فوتوولتاییک کاپچاگی، این شرکت مدل «۱۰۰ درصد ساخت چین، ۱۰۰ درصد احداث در قزاقستان»، با استفاده از دانش و تجهیزات فناورانه چین برای تکمیل این پروژه را اتخاذ کرد.
تسلط بیش از پیش شرکت‌های چینی بر بازار و اتکای فزاینده به فناوری و تخصص چینی در آسیای مرکزی چه‌بسا به وابستگی بیش از اندازه به منابع چینی منجر شود. درحالی‌که آسیای مرکزی قادر است با کمک چشمگیر چین به انرژی سبز گذار پیدا کند، اما وابستگی روزافزون به فناوری چین می‌تواند به نفوذ این کشور را فراتر از سرمایه‌گذاری اقتصادی صرف کند و به‌طور بالقوه آن را به‌عنوان قاعده‌ساز کلیدی در بخش انرژی سبز قرار دهد.
مقررات بالقوه چه‌بسا شامل تحمیل استانداردهای فناوری چین برای پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر قزاقستان و ازبکستان باشد که ارائه تجهیزات و فناوری‌های ساخت شرکت‌های چینی را ضروری می‌کند. علاوه بر این، چین ممکن است شرایطی را بر سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، همچون نیاز به مشارکت پیمانکاران و پیمانکاران فرعی چینی تحمیل کند. بنابراین، باید به پیامدهای بلندمدت نفوذ فزاینده چین در چشم‌انداز انرژی‌های تجدیدپذیر آسیای مرکزی توجه ویژه کرد.
منبع: carnegieendowment
