در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۵، شی جین‌پینگ (Xi Jinping) در بازرسی سالانه خود از نیروهای مسلح چین، برای نخستین‌بار واحدی از نیروی هوافضای ارتش آزادی‌بخش خلق (PLA Aerospace Force) را در جریان بازدید خود مشاهده کرد. در این بازدید، تصویری از سازه‌ای عظیم با ارتفاع حدود شش طبقه پخش شد که سطح هشت‌ضلعی آن با ده‌ها آنتن پوشیده بود.
این سامانه، یک رادار آرایه فازی باند(P-band phased array radar) P بود که از نظر ظاهری به رادارهای پیو پاوز (PAVE PAWS) ایالات متحده شباهت داشت؛ سامانه‌هایی که در دوران جنگ سرد برای شناسایی موشک‌های پرتاب‌شده از فاصله تا ۵۰۰۰ کیلومتر طراحی شده بودند. این رادار بخشی از سامانه هشدار زودهنگام پرتاب موشک چین است و به‌تازگی به نیروی هوافضا منتقل شده است.
پخش این تصاویر، نخستین نمایش عمومی از فعالیت نیروی هوافضای چین بود و نشان داد که جدیدترین شاخه ارتش چین چگونه در حال شکل‌گیری است.
خاستگاه و ضرورت
تشکیل نیروی هوافضا در آوریل ۲۰۲۴، یکی از گام‌های بزرگ در اصلاحات گسترده شی جین‌پینگ برای بازآرایی ساختار نظامی چین محسوب می‌شود. در آن زمان، کمیسیون مرکزی نظامی (Central Military Commission) اعلام کرد که نیروی پشتیبانی راهبردی (Strategic Support Force) که در اصلاحات سال ۲۰۱۶ تشکیل شده بود، منحل و جای آن را سه نیروی مستقل جدید می‌گیرند: نیروی هوافضا (Aerospace Force)، نیروی فضای سایبری (Cyberspace Force) و نیروی پشتیبانی اطلاعاتی (Information Support Force).
برخلاف نیروهای زمینی، دریایی یا هوایی، این سه شاخه جدید مستقیما تحت فرمان کمیسیون مرکزی نظامی عمل می‌کنند و هیچ وابستگی به فرماندهی‌های منطقه‌ای ندارند؛ نشانه‌ای روشن از آن‌که ماموریت آن‌ها در سطح ملی و راهبردی تعریف شده و مستقیما با برنامه‌ریزی‌های کلان کشور گره خورده است.
ساختار و سازمان‌دهی
نیروی هوافضا از یک ستاد مرکزی زیر نظر مستقیم کمیسیون نظامی مرکزی و مجموعه‌ای از پایگاه‌های فضایی تخصصی تشکیل شده است. پس از بازسازمان‌دهی، هفت پایگاه اصلی تاسیس شد که هر یک ماموریت خاصی دارند.
بر خلاف ساختارهای سلسله‌مراتبی نیروهای زمینی یا هوایی، تمام پایگاه‌های نیروی هوافضا مستقیما به ستاد مرکزی گزارش می‌دهند. در زمان جنگ، این واحدها خدماتی چون ناوبری ماهواره‌ای، ارتباطات امن، شناسایی، هشدار زودهنگام و پشتیبانی موقعیت‌یابی را برای تمام مناطق عملیاتی فراهم می‌کنند و در عین حال، ماموریت‌های راهبردی مستقل را نیز اجرا می‌نمایند. این ساختار تخت و متمرکز به کمیسیون مرکزی امکان می‌دهد که ظرفیت‌های فضایی را به‌سرعت در سراسر کشور به کار گیرد و یکپارچه‌سازی اطلاعات فضایی را در مقیاس ملی انجام دهد.
１. پایگاه ۲۳ – ردیابی و کنترل دریایی: این پایگاه، واحد کنترل و پایش دریایی ارتش چین است و با بهره‌گیری از ناوهای ردیاب کلاس یوان‌وانگ (Yuanwang-class) و تاسیسات ساحلی مربوطه، توانایی چین را برای ردیابی پرتاب‌های فضایی و آزمایش‌های موشکی در اقیانوس‌های دوردست گسترش می‌دهد.
ناوهای ردیاب کلاس یوان‌وانگ
２. پایگاه ۲۵ – پرتاب‌های مداری قطبی: پایگاه تای‌یوان (Taiyuan) محل انجام پرتاب ماهواره‌ها در مدارهای قطبی و خورشیدآهنگ است. ماموریت آن از نظارت هواشناسی تا شناسایی نظامی گسترده می‌باشد و به‌دلیل موقعیت داخلی خود، برای آزمایش موشک‌های میان‌برد و سامانه‌های ضدبالستیک نیز استفاده می‌شود. این پایگاه در همکاری نزدیک با نیروی موشکی چین، فناوری‌های رهگیر جنبشی (kinetic interceptor) را توسعه می‌دهد.
３. پایگاه ۲۶ – کنترل ماهواره‌ها: این پایگاه ستون فقرات شبکه زمینی عملیات فضایی چین است. از مراکز کنترل چون مرکز شی‌آن (Xi’an) و مرکز پرواز فضایی پکن (Beijing Aerospace Flight Control Centre) بهره می‌برد و مسئول فرماندهی، تله‌متری و کنترل تمامی ماهواره‌ها، از جمله ماموریت‌های سرنشین‌دار شنژو (Shenzhou) است.
４. پایگاه ۲۷ – پرتاب‌های مداری بالا: این پایگاه از دهه ۱۹۸۰ فعال است و وظیفه پرتاب ماهواره‌ها به مدارهای زمین‌ثابت و مدارهای بالا را برعهده دارد. پایگاه پرتاب جزیره هاینان (Hainan) نیز زیرمجموعه آن است؛ جایی که حامل‌های فضایی سنگین لانگ مارچ ۵ و ۷ (Long March 5 & 7) پرتاب می‌شوند. آزمایش معروف ضدماهواره‌ای چین در سال ۲۰۰۷ نیز از همین پایگاه انجام شد.
Long March 7
５. پایگاه ۳۵ – پشتیبانی محیط نبرد: این پایگاه مستقر در ووهان، وظیفه پشتیبانی از موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌سنجی (PNT) را برای ارتش بر عهده دارد و با تمرکز بر اطلاعات مکان‌پایه، نقشه‌برداری و تصویربرداری ماهواره‌ای، مرکز اصلی پشتیبانی میدان نبرد محسوب می‌شود.
６. پایگاه ۳۶ – پژوهش و آزمایش: این پایگاه تازه‌تاسیس، مرکز آزمون و ارزیابی سامانه‌های فضایی و تسلیحات جدید است. نقش آن در توسعه فناوری‌های ماهواره‌ای، سلاح‌های ضدماهواره و جنگ الکترونیک کلیدی است و در رزمایش‌های مشترک با سایر نیروها شرکت دارد.
７. پایگاه ۳۷ – هشدار زودهنگام: این پایگاه به آگاهی موقعیتی فضایی و هشدار پرتاب موشک اختصاص دارد. ماموریت آن شامل شناسایی، رهگیری و فهرست‌برداری از اشیا مداری و شناسایی پرتاب‌های موشکی دشمن است. این پایگاه با بهره‌گیری از چند رادار آرایه فازی بزرگ در سراسر چین، هسته سامانه هشدار سریع فضایی کشور را تشکیل می‌دهد.
مجموعه این پایگاه‌ها، شبکه‌ای یکپارچه برای پرتاب، کنترل و دفاع از ماهواره‌ها ایجاد کرده است. طبق ارزیابی وزارت دفاع آمریکا، نیروی هوافضا اکنون مسئول تقریبا تمام مأموریت‌های فضایی ارتش چین است و شبکه‌ای جهانی از ایستگاه‌های ردیابی و کنترل را اداره می‌کند.
توانمندی‌های ضدفضایی
بخش ضدفضایی از محرمانه‌ترین پروژه‌های پکن است. چین تنها یک آزمایش ضدماهواره‌ای را رسما تایید کرده است: حمله سال ۲۰۰۷ که منجر به نابودی یک ماهواره هواشناسی و ایجاد زباله فضایی در مدار پایین زمین شد. با این حال، طی دو دهه گذشته نشانه‌های متعددی (از پرتاب‌های مشکوک موشکی تا مقالات علمی درباره سلاح‌های انرژی هدایت‌شده) حاکی از توسعه مجموعه‌ای کامل از ابزارهای ضدفضایی توسط چین است.
نخستین بخش این توانمندی، موشک‌های ضدماهواره مستقیم (direct-ascent ASAT) هستند که اساسا همان موشک‌های بالستیکی با کلاهک برخورد مستقیم به هدف می‌باشند. از جمله، موشک SC-19 در سال ۲۰۰۷ ماهواره‌ای را در مدار ۸۶۰ کیلومتری منهدم کرد. نسخه‌های بعدی مانند DN-2 و DN-3 قادرند تا مدار میانی و حتی زمین‌ثابت را هدف قرار دهند.
تست موشک‌های ضدماهواره چینی
چین پس از آن، از انجام آزمایش‌هایی که زباله فضایی تولید کنند خودداری کرده، اما به آزمایش رهگیرهای موشکی ادامه داده است؛ فناوری‌هایی که از نظر ظاهری با سلاح‌های ضدماهواره تفاوتی ندارند.
هم‌زمان، فعالیت‌های مشکوک در مدار نیز افزایش یافته است. از سال ۲۰۱۰، ماهواره‌های چینی مانورهایی نزدیک به یکدیگر انجام داده‌اند؛ در سال ۲۰۱۳ یکی از آن‌ها ماهواره‌ای کوچک‌تر را رها کرد که به‌نظر می‌رسید قابلیت گرفتن و جابه‌جایی هدف را دارد. این اقدامات به‌عنوان عملیات ملاقات و نزدیکی (RPO) معرفی شدند، اما دقیقا همان مهارت‌هایی‌اند که برای خنثی‌سازی یا انحراف ماهواره دشمن لازم است.
در سال ۲۰۲۴، پنج ماهواره آزمایشی چینی مانورهایی انجام دادند که مقام‌های آمریکایی از آن به‌عنوان تمرین نبرد مداری یاد کردند. یکی از این ماهواره‌ها برای چند روز سایه‌به‌سایه یک ماهواره تجاری حرکت می‌کرد. تحلیلگران این رفتار را شبیه‌سازی عملیات ضدماهواره‌ای هم‌مدار دانستند.
از سوی دیگر، چین در حال توسعه ابزارهای غیرجنبشی مانند لیزرهای پرقدرت است که می‌توانند حسگرهای ماهواره‌های تصویربرداری را کور کنند. چند سایت زمینی با قابلیت تأثیرگذاری بر ماهواره‌های مدار پایین شناسایی شده است.
در کنار این، سامانه‌های اخلال الکترونیک نیز بخش مهمی از توان چین هستند. گزارش‌های عمومی نشان می‌دهند که چین هم اخلالگرهای زمینی و هم ماهواره‌ای برای قطع ارتباطات یا سیگنال‌های GPS در اختیار دارد. در نهایت، حملات سایبری نیز به عنوان ابزاری بی‌صدا ولی موثر در دکترین فضایی چین جای دارند. این نوع حمله می‌تواند کنترل یک ماهواره دشمن را بدون شلیک حتی یک موشک در اختیار بگیرد.
در حال حاضر، مشخص نیست کنترل نهایی سامانه‌های ضدماهواره، لیزری یا سایبری در دست کدام شاخه از ارتش چین است؛ اما با توجه به روند تمرکز قدرت فضایی، بعید نیست که همه آن‌ها به نیروی هوافضا منتقل شوند.
به‌گفته یکی از تحلیلگران چینی، با چند راننده در یک کالسکه نمی‌توان جنگید. اکنون، چین تصمیم گرفته است که تنها یک راننده (نیروی هوافضا) کنترل میدان نبرد فضایی را در دست داشته باشد.
منبع: swarajyamag
