چین در حال بازطراحی بخش فضایی خود با استفاده از سازوکاری موسوم به مونتاژ کششی نهایی (Final Assembly Pull System) است؛ مدلی که از اصول صنعت خودروسازی الهام گرفته است. هدف این رویکرد، تولید انبوه ماهواره‌بر‌ها و ماهواره‌ها با سرعت، کیفیت بالا، انعطاف‌پذیری و هزینه کمتر است.
در حالی‌که رقابت جهانی برای تسلط فضایی شدت گرفته، این مدل جدید می‌تواند به چین امکان دهد تا صنعت فضایی را از مرحله آزمایش‌های مهندسی به مرحله تولید انبوه صنعتی ارتقا دهد. پژوهشگران می‌گویند با توجه به پیش‌بینی رشد پرتاب‌های مداری تا ۱۷۰ هزار تن محموله در سال ۲۰۴۵، کشوری که بتواند به تولید مقیاس‌پذیر فضاپیماها دست یابد، برتری راهبردی قاطعی در آینده خواهد داشت.
از تولید فشاری به تولید کششی؛ تغییر منطق مهندسی در صنعت فضایی
تا پیش از این، صنایع هوافضا بر اساس مدل فشاری (Push Model) عمل می‌کردند؛ یعنی قطعات بر اساس پیش‌بینی‌ها ساخته می‌شدند، نه بر اساس نیاز واقعی خط تولید. این امر اغلب باعث تاخیر و هدررفت منابع می‌شد. اما در مدل کششی (Pull Model) تولید هر جزء تنها زمانی آغاز می‌شود که مرحله بعدی تولید به آن نیاز داشته باشد.
این شیوه نخستین‌بار توسط شرکت تویوتا (Toyota) در دهه میانی قرن بیستم به‌کار گرفته شد. اکنون چین همان منطق تولید به‌موقع (Just-in-Time) را در صنعت فضایی خود به کار بسته است؛ از مواد خام گرفته تا زیرسامانه‌های پیچیده، همه مراحل تنها زمانی فعال می‌شوند که مرحله پایین‌دستی سیگنال تقاضا ارسال کند. نتیجه، شبکه‌ای هم‌زمان و هماهنگ است که در آن موتورهای ماهواره‌بر، صفحات خورشیدی و بردهای الکترونیکی دقیقا طبق جدول پرتاب ساخته می‌شوند.
بازسازی ساختار سازمانی بخش فضایی چین
اجرای این اصلاحات تنها در روش تولید خلاصه نمی‌شود، بلکه ساختار مدیریتی بخش فضایی چین را نیز بازآرایی می‌کند. نظامی که پیش‌تر به‌صورت افقی و با استقلال نسبی تامین‌کنندگان عمل می‌کرد، اکنون به یک ساختار سلسله‌مراتبی هرمی تغییر یافته است.
وانگ گوچینگ (Wang Guoqing)، مدیر ارشد اطلاعات در شرکت علوم و فناوری هوافضای چین (CASC) می‌گوید تا چند سال پیش، ماهواره‌بر‌ها و ماهواره‌ها به‌صورت کاملا دستی و تکی ساخته می‌شدند؛ اما تقاضای روزافزون برای منظومه‌های ماهواره‌ای، ماهواره‌بر‌های بازگشت‌پذیر و ماموریت‌های طولانی قمری، مدل قدیمی تولید سفارشی را از کار انداخته است.
وانگ و همکارانش این دوران را عصر سفارشی‌سازی انبوه (Mass Customisation Era) می‌نامند؛ دوره‌ای که در آن پرتاب‌های پرتکرار و منظومه‌های عظیم ماهواره‌ای نیازمند تولید مقیاس‌پذیر، تکرارپذیر و انعطاف‌پذیر هستند.
نمونه برجسته این تحول در غرب، شرکت اسپیس‌ایکس (SpaceX) است که با پروژه استارلینک (Starlink) بیش از ۷۰۰۰ ماهواره را در مدار مستقر کرده است. با این حال، برخلاف مدل متمرکز آمریکایی که یک شرکت محور اصلی است، چین به سمت مدلی شبکه‌ای پیش می‌رود که در آن شرکت‌های دولتی، بخش خصوصی و موسسات تحقیقاتی در یک اکوسیستم ملی هماهنگ فعالیت می‌کنند.
منظومه‌های ماهواره‌ای بزرگ چینی مانند گووانگ (Guowang)، چیانفان (Qianfan) و هونگ‌تو-۳ (Hongtu-3) نیز فشار بر دولت را برای صنعتی‌سازی کامل خطوط تولید ماهواره و ماهواره‌بر و راه‌اندازی کارخانه‌هایی که قادر به ساخت هزاران واحد در سال هستند، افزایش داده‌اند.
نهادها و مراکز جدید برای مدیریت ساختاری جدید
طبق گفته وانگ، در حال حاضر یک ادغام‌کننده مرکزی تولید (Central Manufacturing Integrator) وظیفه دارد فرآیند تولید را کنترل کند؛ نهادی که مسئول زمان‌بندی، قراردادها، تضمین کیفیت و هماهنگی میان تامین‌کنندگان است. چین همچنین در حال به‌کارگیری سامانه‌ها مونتاژ پالسی (Pulsed Assembly Lines) است که در چرخه‌های ثابت حرکت می‌کنند تا زمان‌های توقف را کاهش دهند.
در کنار آن، مراکز مونتاژ انعطاف‌پذیر مبتنی بر هوش مصنوعی (AI-driven Flexible Assembly Centres) قابلیت پیکربندی مجدد دارند و می‌توانند چندین نوع ماهواره‌بر را روی یک خط واحد تولید کنند. این نوآوری‌ها ترکیب سرعت، دقت و بهره‌وری را در فرآیند ساخت ماهواره‌بر‌ها و ماهواره‌ها ممکن می‌سازد.
شبکه دیجیتالی ملی برای زنجیره تامین فضایی
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این اصلاحات، ایجاد یک پلتفرم دیجیتال همکاری ملی است که کارخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها و تامین‌کنندگان را در سراسر چین به هم متصل می‌کند. این پلتفرم با استفاده از فناوری‌های رایانش ابری (Cloud Systems)، اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی و همزاد دیجیتال (Digital Twin)، دید بلادرنگی از گلوگاه‌های تولید ارائه می‌دهد، هشدارهای مربوط به کمبود قطعات را صادر می‌کند و تبادل ایمن داده‌ها میان شبکه‌های مختلف را ممکن می‌سازد.پژوهشگران این سامانه را تخته کششی دیجیتال (Digital Pull Board) نامیده‌اند و آن را داشبورد زنده زنجیره تامین هوافضای ملی چین توصیف می‌کنند.
اجرای این اصلاحات هم‌زمان با افزایش نرخ پرتاب‌های فضایی چین در سال‌های اخیر صورت گرفته است. با این حال، آمریکا همچنان در صدر لیست پرتاب‌های فضایی قرار دارد؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۲۴، مجموعا ۱۵۸ پرتاب فضایی در آمریکا ثبت شد (که بیشتر آن‌ها توسط اسپیس‌ایکس صورت پذیرفت)، در حالی‌که چین ۶۸ پرتاب انجام داد.
اما کارشناسان معتقدند که هدف چین تنها افزایش شمار پرتاب‌ها نیست، بلکه دستیابی به یک نظام تولید فضایی پایدار، مقیاس‌پذیر و صنعتی است که در بلندمدت می‌تواند موازنه قدرت در مدار زمین و فراتر از آن را تغییر دهد.
منبع: firstpost
