به گزارش ساوت چاینا مورنینگ پست، عناصر نادر خاکی اجزای حیاتی بسیاری از فناوری‌ها هستند؛ از لوازم الکترونیکی مصرفی و خودروهای برقی گرفته تا انرژی پاک، صنایع هوافضا، تجهیزات پزشکی و دفاعی. این عناصر همچنین در پژوهش و توسعه، از جمله در حوزه نیمه‌رساناها، کاربرد دارند.
چین نیمی از ذخایر جهانی عناصر نادر خاکی و بخش عمده ظرفیت پالایش این مواد در جهان را در اختیار دارد. بر اساس آمار سازمان زمین‌شناسی آمریکا، بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ حدود ۷۰ درصد ترکیبات و فلزات عناصر نادر خاکی وارداتی ایالات متحده از چین تأمین شده است. طبق برخی برآوردهای آمریکایی، محدودیت دسترسی به این مواد می‌تواند بر نزدیک به ۷۸ درصد از کل سامانه‌های تسلیحاتی پنتاگون اثر بگذارد.
این مواد معدنی اکنون به یکی از محورهای اصلی جنگ تجاری آمریکا و چین تبدیل شده و نه‌تنها به اهرمی برای کاهش تعرفه‌های واشنگتن بدل شده، بلکه به ابزاری برای مقابله با تلاش‌های آمریکا در حفظ برتری خود در حوزه‌ای دیگر از رقابت شدید — یعنی فناوری تراشه‌های هوش مصنوعی — نیز تبدیل شده است.
ایالات متحده از اواخر ۲۰۲۲ تلاش کرده با محدود کردن دسترسی چین به تراشه‌های پیشرفته، پیشرفت این کشور در هوش مصنوعی را کند سازد، راهبردی که به اذعان یکی از مدیران ارشد شرکت تنسنت در ماه مه، موجب کاهش گسترده به‌کارگیری این فناوری در شرکت‌های چینی شده است. بدون تراشه، چین ممکن است در غلبه بر «قانون مقیاس» در هوش مصنوعی — اصلی که بسیاری از توسعه‌دهندگان به آن معتقدند و می‌گوید هرچه داده آموزشی و پارامترهای مدل بزرگ‌تر باشد، هوشمندی نهایی مدل بیشتر خواهد شد — با دشواری روبه‌رو شود.
در میان تراشه‌های ممنوعه، پیشرفته‌ترین واحدهای پردازش گرافیکی شرکت آمریکایی انویدیا قرار دارند؛ محصولاتی که قادر به پاسخگویی به بالاترین نیازهای پردازشی هوش مصنوعی هستند.
ممنوعیت صادرات عناصر نادر خاکی، ایالات متحده را پای میز مذاکره کشاند. در ژوئن، پس از مذاکرات طولانی در لندن، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، اعلام کرد که چین موافقت کرده صادرات عناصر نادر خاکی و آهنرباها به ایالات متحده را از سر بگیرد.
با این حال، این توافق شامل پیشرفته‌ترین فناوری شرکت آمریکایی، تراشه H100 نبود. آمریکا فروش تراشه ضعیف‌تر H20 شرکت انویدیا را به بازار چین از سر گرفت.
تحلیلگران می‌گویند این تحولات اهمیت عناصر نادر خاکی در کشمکش ژئوپلیتیکی آمریکا و چین را نشان می‌دهد. وابستگی‌های فناورانه، چه به این مواد و چه به هوش مصنوعی و استعداد علمی همچنان نقاط فشار راهبردی باقی خواهند ماند.
واکنش بازار جهانی به کنترل صادرات چین، مشابه واکنش پکن به محدودیت دسترسی به تراشه‌های پیشرفته بود؛
از آنجا که چین بر فناوری فرآوری عناصر نادر خاکی، به‌ویژه عناصر سنگین، تسلط دارد، این محدودیت‌ها وابستگی بازار خارج از چین را برجسته کرده و دولت‌ها را به افزایش حمایت مالی از توسعه فناوری ترغیب کرده است. این وضعیت مشابه زمانی است که آمریکا محدودیت‌های صادراتی بر نیمه‌رساناها و هوش مصنوعی اعمال کرد و چین تلاش‌ها برای استقلال تراشه‌ای را سرعت بخشید.
عناصر نادر خاکی قوی‌ترین اهرم فشار چین. هستند. واضح است که ترامپ خواستار توافق است، اما به نفع پکن است که مذاکرات را طولانی کند تا در حوزه‌های کلیدی مانند کوانتوم، هوش مصنوعی و محاسبات و ارتباطات پیشرفته، به ایالات متحده برسد.
این کشمکش می‌تواند به سود چین تمام شود، به‌ویژه با افزایش نارضایتی جامعه علمی چینی در آمریکا از سیاست‌های دولت. اقدامات دولت ترامپ در لغو روادید دانشجویان چینی و تلاش کنگره برای احیای برنامه «ابتکار چین»، فضایی از ترس و بی‌اعتمادی ایجاد کرده است، نشانه‌هایی وجود دارد که دانشجویان بیشتری تصمیم گرفته‌اند تحصیلات خود را در کشورهای خود ادامه دهند و پژوهشگران نیز آمریکا را به مقصد محیط‌های پذیراتر ترک کنند که این هدیه‌ای برای تلاش‌های پکن در بومی‌سازی اکوسیستم نوآوری ملی و رقابت با آمریکا در بخش‌های فناوری راهبردی است.
ذخیره عظیم استعدادهای علمی و مهندسی چین که تاریخی طولانی در گرایش به آمریکا برای آموزش و پژوهش دارد، می‌تواند به اهرم فشار بالقوه دیگری علیه واشنگتن بدل شود، اگر ایالات متحده می‌خواهد رهبری علمی را به چین واگذار کند، هیچ راهی بهتر از کاهش بودجه پژوهش عمومی، محدود کردن آزادی دانشگاهی و بستن درها به روی دانشجویان و پژوهشگران بااستعداد و بلندپرواز وجود ندارد.
استفاده از کنترل صادرات به‌عنوان ابزار سیاستی علیه چین، تلاش‌های پکن برای بومی‌سازی زنجیره تأمین تولید تراشه را شتاب بخشیده است.
محدودیت‌های صادراتی آمریکا، تلاش‌های چین برای پر کردن شکاف را تسریع کرده است.
انتظار می‌رود تراشه‌های توسعه‌یافته توسط هواوی بتوانند عملکردی مشابه محصولات پیشرفته انویدیا با هزینه کمتر ارائه دهند و در عین حال، شرکت‌های چینی نیز با روش‌های متفاوت نوآوری کرده و تراشه‌های کمتر کارآمد را به‌طور مؤثرتری به کار گیرند.
اخیرا کاخ سفید نخستین راهبرد جامع خود در حوزه هوش مصنوعی را منتشر کرد و اعلام داشت که آمریکا در رقابتی برای دستیابی به برتری جهانی در این فناوری قرار دارد. هر کشوری که بزرگ‌ترین اکوسیستم هوش مصنوعی را داشته باشد، مزایای اقتصادی و نظامی گسترده‌ای کسب خواهد کرد.
بر اساس این طرح، وزارت بازرگانی آمریکا مسئولیت توسعه محدودیت‌های صادراتی جدید بر قطعات ساخت تراشه را به عهده خواهد داشت تا «حفره‌ها» در مقررات فعلی که بر سامانه‌های اصلی متمرکز است، بسته شود.
اما گزارشی که در دسامبر توسط مرکز فناوری نوظهور و امنیت، وابسته به مؤسسه آلن تورینگ بریتانیا منتشر شد، یادآور شد که محدودیت‌های تراشه‌ای، عزم چین برای نوآوری بومی را تقویت کرده است:
محدودیت‌های صادراتی به رهبری آمریکا که صنعت تراشه چین را هدف گرفته‌اند، پکن را در مسیر خودکفایی و سلطه در بخش‌های مختلف زنجیره تأمین نیمه‌رسانا جسورتر کرده است. چین می‌داند که برای دستیابی به اهداف خود در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، باید بر محیط کمبود تراشه غلبه کرده و روند خودکفایی را سرعت بخشد.
ایالات متحده نیز به دنبال افزایش خودکفایی است. فشار بسیار بیشتری در آمریکا برای تنوع‌بخشی منابع عناصر نادر خاکی نسبت به یک دهه پیش وجود دارد. دولت این کشور فعالانه این موضوع را به‌عنوان ابزار راهبردی بررسی می‌کند و منابع مالی عمومی بی‌سابقه‌ای به این حوزه وارد شده است.
شرکت‌های آمریکایی، اروپایی و آسیایی-اقیانوسیه از اواخر ۲۰۲۳ که چین صادرات فناوری ساخت آهنرباهای عناصر نادر خاکی را ممنوع کرد، برای تأمین و توسعه منابع این عناصر رقابت کرده‌اند. ظی چند ماه بیش از ۱.۲۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در سطح جهانی اعلام شده که ۹۱ درصد آن از سوی کنسرسیوم‌های تحت حمایت دولت بوده است؛ آمریکا با ۵۷۰ میلیون دلار در صدر قرار دارد.
جهانی‌سازی زنجیره‌های تأمین پایدار و مقاوم عناصر نادر خاکی به‌طور جدی دنبال می‌شود و شاهد موجی از ادغام‌های راهبردی، خریدها، سرمایه‌گذاری‌های مشترک و مشارکت‌های فناورانه برای تسریع توسعه زنجیره تأمین هستیم.
با این حال یافتن منابع جایگزین دشوار خواهد بود؛ چرا که چین پس از دهه‌ها تمرکز راهبردی، به رهبر جهانی در فرآوری عناصر نادر خاکی بدل شده است.
در نبود توافق تجاری کوتاه‌مدت، عناصر نادر خاکی می‌توانند به قطع همکاری‌های علمی و فناوری میان دو کشور دامن بزنند، به‌ویژه اگر دولت ترامپ موضع سخت‌گیرانه خود در حوزه مهاجرت و اجرای قوانین را ادامه دهد.
منبع: scmp
