به گزارش ساوت چاینا مورنینگ پست، در ۱۷ ژوئن، رهبران چین و پنج کشور آسیای مرکزی در آستانه، پایتخت قزاقستان، گرد هم آمدند تا دومین نشست سران چین-آسیای مرکزی را برگزار کنند. این رویداد گامی دیگر در راستای دیپلماسی منطقه‌ای و بازتعریف موازنه قدرت در اوراسیا بود. محل برگزاری نشست در خارج از چین و در قزاقستان، حاکی از نقش فزاینده این کشور به‌عنوان لنگر ثبات در محاسبات راهبردی پکن است.
سفر ششم شی جین‌پینگ به قزاقستان و دومین سفر او در یک سال اخیر نشان از اهمیت بالایی دارد که چین برای آسیای مرکزی قائل است. این پیام با امضای پیمان همسایگی دائمی و همکاری دوستانه میان شش کشور و ارتقای سطح روابط به سطح راهبردی تقویت شد.
نشست همچنین شاهد معرفی سازوکارهای جدیدی برای همکاری بود، از جمله تقویت روابط تجاری و زیرساختی، تبادلات فرهنگی و گسترش طرح‌های خواهرخواندگی میان شهرها.
اما چه عواملی موجب تمرکز روزافزون چین بر آسیای مرکزی شده است؟
نخست، آسیای مرکزی بازاری در حال گسترش سریع برای کالاها و خدمات چینی به شمار می‌رود. در سال ۲۰۲۴، حجم تجارت چین و آسیای مرکزی به حدود ۹۵ میلیارد دلار رسید؛ رقمی بسیار بیشتر از تجارت این منطقه با اتحادیه اروپا یا روسیه. در سال گذشته، چین سهمی نزدیک به ۴۰ درصد از تجارت خارجی منطقه داشت. قزاقستان، پیشرفته‌ترین اقتصاد منطقه، با سهمی ۴۴ میلیارد دلاری، بیشترین نقش را در این عدد ایفا کرد.
رد پای اقتصادی چین در قزاقستان بسیار چشمگیر است. حدود ۵ هزار شرکت با سرمایه چینی در این کشور فعالیت می‌کنند و کل سرمایه‌گذاری‌های چین در آن از مرز ۲۶ میلیارد دلار گذشته است. در آخرین نشست سران، دو کشور حدود ۶۰ توافق به ارزش ۲۵ میلیارد دلار امضا کردند.
یکی از حوزه‌های مهم همکاری، انرژی هسته‌ای است. شرکت ملی هسته‌ای چین (CNNC) در ساخت دومین نیروگاه هسته‌ای قزاقستان نقش خواهد داشت. رئیس‌جمهور قزاقستان، پس از دیدار با شی جین‌پینگ، CNNC را «شریکی راهبردی و قابل‌اعتماد» در پروژه ساخت نیروگاه توصیف کرد.
چین همچنین آسیای مرکزی را کلید امنیت منابع خود در بلندمدت می‌داند. این منطقه غنی از منابع هیدروکربنی، اورانیوم و عناصر خاکی کمیاب است. خطوط لوله انتقال گاز از ترکمنستان و قزاقستان به چین، وابستگی پکن به مسیرهای دریایی آسیب‌پذیر را کاهش می‌دهند.
سرمایه‌گذاری‌های مشترکی در زمینه پالایش نفت، پتروشیمی، انرژی خورشیدی و تولید سوخت هسته‌ای در جریان است. این وضعیت برای دو طرف سودمند است: چین می‌تواند ورودی‌های حیاتی را تأمین کند و آسیای مرکزی نیز گامی در جهت تنوع‌بخشی به اقتصاد فراتر از صادرات خام برمی‌دارد.
شاید مهم‌تر از همه، آسیای مرکزی ستون فقرات زمینی طرح کمربند و راه چین باشد؛ طرحی که شی جین‌پینگ نخستین بار در سال ۲۰۱۳ در قزاقستان از آن سخن گفت. امروزه، حدود ۸۵ درصد از کل ترافیک زمینی میان چین و اروپا از طریق قزاقستان عبور می‌کند.
در سال گذشته، تنها ترافیک ریلی بین چین و قزاقستان بیش از ۳۲ میلیون تُن بود. قزاقستان در حال ادغام شبکه‌های حمل‌ونقل خود با کریدورهای بین‌المللی از جمله مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس‌کاسپین (TITR)، بزرگراه غرب اروپا-غرب چین و کریدور بین‌المللی شمال-جنوب است. این کشور همچنین در حال نوسازی بنادر دریای خزر و ساخت کشتی‌های باری برای ارتقاء رقابت‌پذیری مسیر ترانس‌کاسپین است.
این مسیرها برای چین راهبردی‌اند. با تشدید بی‌ثباتی در روابط با غرب، پکن در حال تسریع تلاش‌ها برای کاهش وابستگی به گلوگاه‌های دریایی و تحریم‌هاست، از طریق توسعه مسیرهای تجاری زمینی جایگزین. آسیای مرکزی، به‌ویژه قزاقستان، در این معادله نقش کلیدی دارد.
این شراکت یک‌سویه نیست. آسیای مرکزی از سرمایه، ارتباطات و ظرفیت‌سازی بهره‌مند می‌شود و چین نیز زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاری و دسترسی به بازار را در اختیار قرار می‌دهد. در قزاقستان، سرمایه‌گذاری‌ها حوزه‌هایی چون انرژی خورشیدی، مناطق صنعتی و فرآوری مواد غذایی را دربر می‌گیرد، در کنار بخش‌های سنتی‌تری چون نفت و گاز. چین همچنین حجم واردات غلات از قزاقستان را افزایش داده و به تنوع‌بخشی صادرات این کشور کمک کرده است.
بُعد سیاسی این روابط نیز مهم است. کشورهای آسیای مرکزی چین را شریکی می‌دانند که به حاکمیت و نظام سیاسی داخلی‌شان احترام می‌گذارد؛ امری که درباره بسیاری از بازیگران جهانی صادق نیست. این کشورها می‌خواهند از وابستگی بیش‌ازحد به یک قدرت خاص بپرهیزند، و چین به آن‌ها کمک می‌کند تا روابط خارجی متنوع‌تری داشته باشند، در برابر روسیه، غرب و سایر بازیگران.
با این حال، نزدیکی به چین به معنای وابستگی نیست. قزاقستان همچنان سیاست «چندجانبه‌گرایی» خود را دنبال می‌کند. این کشور روابط فعالی با اتحادیه اروپا، ایالات متحده، ترکیه، روسیه و دیگر بازیگران دارد و به‌طور منظم میزبان نشست‌هایی با عنوان «آسیای مرکزی به‌علاوه» با قدرت‌های مختلف جهانی است. بدین ترتیب، قزاقستان خود را به‌عنوان بستری سازنده برای گفت‌وگوی بین‌المللی معرفی می‌کند.
قزاقستان احتمالاً به این توازن ظریف ادامه خواهد داد: استقبال از سرمایه‌گذاری چین، حفظ پیوندهای امنیتی با روسیه و گسترش همکاری‌های سرمایه‌گذاری با غرب. از دیدگاه آستانه، افزایش علاقه چین نه تهدید، بلکه نشانه‌ای از پتانسیل اقتصادی و ثبات سیاسی آن است. اینکه شی جین‌پینگ بیش از هر کشور دیگری در آسیای مرکزی به قزاقستان سفر می‌کند، در پایتخت این کشور به‌عنوان نشانه‌ای از احترام تلقی می‌شود.
در مجموع، چین آسیای مرکزی را کریدوری برای تجارت، منبعی برای تأمین منابع، منطقه‌ای برای حفظ ثبات ژئوپلیتیکی و بستری برای گسترش قدرت نرم خود می‌بیند. این منطقه به پکن کمک می‌کند تا مرزهای غربی‌اش را ایمن کند، مدل توسعه‌ای خود را صادر نماید و نفوذش را در سراسر اوراسیا گسترش دهد. قزاقستان در این چشم‌انداز نقشی محوری دارد.
در آینده، روابط چین و آسیای مرکزی احتمالاً با وابستگی اقتصادی عمیق‌تر، نهادینه‌سازی بیشتر و هم‌سویی عمل‌گرایانه مشخص خواهد شد. دولت‌های منطقه‌ای همچنان از سرمایه‌گذاری و همکاری چین استقبال خواهند کرد، اما همزمان در تلاش برای حفظ استقلال خود خواهند بود. تا زمانی که چین عمل‌گرای باقی بماند و از سلطه‌طلبی آشکار بپرهیزد، این رابطه می‌تواند همچنان متقابلاً سودمند باقی بماند.
منبع: scmp
