به گزارش satellitetoday، پیشرفت چین در اکتشافات فضایی و فناوری، سال‌هاست که کارشناسان دفاعی ایالات متحده و ناسا را به هراس انداخته است. از تهدید تسلیحات فضایی گرفته تا خطر تصاحب ماه، چین ابرقدرتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. با این حال، تلاش‌های چین برای تقویت یک صنعت فضایی تجاری پویا تا کنون نتایج ضعیفی را به همراه داشته است و کارشناسان فکر می‌کنند که به این زودی‌ها هیچ اسپیس ایکس (spacex) یا استارلینکی (starlink) از ابرقدرت شرق آسیا بیرون نخواهد آمد.
طبق گزارش شرکت مشاوره ماهواره‌ای نوآ اسپیس (Novaspace)، در سال ۲۰۲۳، دولت چین ۱۴ میلیارد دلار در بخش فضایی خود سرمایه گذاری کرد که دومین سرمایه گذاری بزرگ فضایی در جهان است. با این حال، این مبلغ تنها حدود یک پنجم هزینه فضایی دولت ایالات متحده در سال ۲۰۲۳ است.
اما چین از سرمایه‌گذاری‌های خود نتایج قابل توجهی بدست آورده است. بر اساس گزارش‌های دولت چین، ماهوارهبرهای لانگ مارچ (Long March) این کشور در سال ۲۰۲۳ با موفقیت ۶۰ پرتاب فضایی را انجام داده و ۲۰۰ ماهواره را در مدار زمین قرار دادند. مهم‌ترین این پرتاب‌ها شامل دو مأموریت با خدمه به ایستگاه فضایی تیانگونگ (TianGong) چین و اضافه شدن سه ماهواره جدید به ناوگان ناوبری ماهواره‌ای بیدو بود.
بودجه‌ای که توسط سازمان فضایی این کشور تامین شده است، همچنین شامل آماده سازی برای ماموریت چانگ-۶ (Chang-6) است که اخیرا به منظور جمع‌آوری نمونه‌هایی از قطب جنوب ماه به فضا پرتاب شده است. چین همچنین در حال کار بر روی یک برنامه ساخت پایگاه فضایی بر روی ماه برای رقابت با شهرک سازی ایالات متحده بر روی ماه است.
اما علیرغم موفقیت‌های برنامه فضایی دولتی، چین در سال‌های اخیر با حسادت به پیشرفت ابرشرکت فضایی آمریکایی ایلان ماسک یعنی اسپیس ایکس چشم دوخته است و به دنبال تقلید از رشد و موفقیت این شرکت در بخش پرتاب و عملیات ماهواره‌ای است.
بلین کورسیو (Blaine Curcio)، مشاور صنعت فضایی در نوآ اسپیس می‌گوید: «طی چهار یا پنج سال گذشته، چین گرایش بیشتری به سمت باز کردن فضا و دادن آزادی بیشتر به شرکت‌های خصوصی فضایی داشته است. من فکر می‌کنم که بسیاری از آنها ناشی از پیشرفت سریع اسپیس ایکس و استارلینک است. آنها اهمیت استراتژیک استارلینک را در درگیری روسیه و اوکراین می بیند و خواهان داشتن چیزی مشابه هستند.»
کورسیو اضافه کرد:« چین خواهان داشتن قدرتی مشابه است. اما دولت چین از محدودیت‌های شرکت‌های دولتی خود نیز آگاه است که تاکنون مسئول پیشبرد برنامه فضایی کشور بوده‌اند. مقامات چینی آگاه هستند که شرکت های دولتی به شیوه ای آرام دولتی و با بروکراسی در حال پیشرفتی کند هستند، بنابراین آنها بیشتر به این فکر می کنند که مانند غرب شرکت های تجاری فضایی در کشورشان به بخش مهمی از صنعت فضایی تبدیل شوند.»
رابرت لینکلن هاینز (Robert Lincoln Hines)، استاد موسسه فناوری جورجیا (Georgia Institute of Technology) که تحقیقاتش بر امنیت چین متمرکز است، در این رابطه می‌گوید: «جاه طلبی چین برای برابری با ایالات متحده انگیزه بزرگی برای تمایل این کشور به پذیرش بازار خصوصی و شرکت‌های خصوصی فضایی است.»
فضای تجاری، بر اساس شرایط چین
اقتصاد چین از دوران کمونیستی مائو تسه تونگ (Mao Zedong) راه درازی را پیموده است. اصلاحات اقتصادی دنگ شیائوپینگ (Deng Xiaoping) که در اواخر دهه ۱۹۷۰ رخ داد، توانست حکومت تمامیت‌خواه حزب کمونیست چین را با اصول رقابت اقتصادی و بازار آزاد آشتی داده و کشور جهان سومی چین را به معجزه اقتصادی قرن بیستم تبدیل کند.
جاه طلبی‌های فضایی چین همراه با پیشرفت‌های فنی این کشور افزایش یافته است. سازمان ملی پرتاب‌های فضایی چین (State-run launch company) و سازمان دولتی دیوار بزرگ چین (China Great Wall Industry Corporation) از دهه ۱۹۸۰ میلادی شروع به انجام پرتاب‌های فضایی برای کشورهای متحد چین کردند، اما این بخش برای نزدیک به چهار دهه تحت کنترل شدید دولتی باقی ماند.
تا سال ۲۰۱۴ تعداد انگشت شماری از سازمان‌های دولتی چین به رهبری شرکت علوم و فناوری هوافضای چین (CASC) و شرکت علم و صنعت هوافضای چین (CASIC)، در پیشبرد برنامه های فضایی این کشور نقش داشتند. اما در آن سال، به دستور رهبر این کشور شی جین پینگ مجموعه‌ای از اصلاحات که در فرمانی به نام سند ۶۰ ترسیم شده بودند، راه را برای سرمایه خصوصی و شرکت های تجاری برای ورود به بخش فضایی این کشور باز کرد.
کورسیو در این رابطه می‌گوید: «تا سال ۲۰۱۴، ۱۰۰ درصد فعالیت فضایی چین توسط دولت انجام می‌شد. اما حتی پس از اصلاحات سند ۶۰ برای مدتی مشخص نبود که آیا قرار است واقعا شرکت‌هایی خصوصی با آزادی کامل در بازار صنعت فضایی فعالیت کنند یا خیر. دولت، در حالی که می‌خواست مانند غرب پیشرفت سریعی که در فناوری فضایی صورت گرفته بود را از طریق شرکت‌های خصوصی بدست آورد اما آماده نبود کنترل و مدیریت این شرکت‌های جدید را رها کند، در واقع بسیاری از این شرکت‌ها صرفا شاخه‌هایی فرعی و تحت نظر سازمان‌های دولتی فضایی چینی بودند.»
کورسیو ادامه می‌دهد: «بیشتر شرکت‌های فضایی تجاری که در ابتدا تأسیس شدند، هنوز پیوندهای بسیار قوی با دولت داشتند. معمولاً مهندسان شرکت علوم و فناوری هوافضای چین بودند که در شرکت‌های به ظاهر خصوصی فعالیت کرده و تحرکات این شرکت‌ها را مدیریت میکردند. این در حالی بود که در اصل هدف از تشکیل این شرکت‌های خصوصی جدید خارج کردن سازمان‌های دولتی چین از فعالیت‌های فضایی به دلیل حرکت کند و بروکراسی بالا بود.»
دولت چین می‌توانست اهداف خود را با سازمان‌های دولتی ادامه بدهد، اما چون این سازمان‌ها کند حرکت میکردند در عوض یک شرکت خصوصی جدید ایجاد کرده و روی آن سرمایه‌گذاری می‌کرد، اما مدیریت این شرکت‌ها در دست سازمان‌های دولتی یا مدیران و مهندسان آنها قرار می‌گرفت که این امر شرکت‌های خصوصی جدید را از هدف تاسیسشان دور می‌کرد.
کاس اسپیس (CAS Space) و اکسپیس (ExPace) که به ترتیب خانواده ماهوارهبرهای کینتیکا (Kinetica) و کوآیژو (Kuaizhou) را توسعه می‌دهد نمونه‌هایی از این شرکت‌ها هستند.
ماهوارهبرهای قابل استفاده مجدد
بر اساس گزارش دولت چین تا پایان سال ۲۰۲۲ بیش از ۴۳۰ شرکت خصوصی فضایی در چین فعالیت میکردند. از جمله ۴۳ اپراتور ماهواره‌ای که منظومه‌های ماهواره‌ای تجاری را برای ارتباطات، سنجش از دور و ناوبری توسعه می‌دادند. در این گزارش دولتی آمده است که بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱، صنعت فضای تجاری چین با نرخ ۲۲.۳ درصد در سال رشد کرد و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۴ به ارزش ۲.۳ تریلیون یوان (حدود ۳۲۰ میلیارد دلار) برسد.
اگرچه اسپیس ایکس و ماهواره‌بر قابل استفاده مجدد آن فالکون-۹ (falcon-9) کیلومترها جلوتر هستند، اما برخی از سازندگان خصوصی ماهواره‌بر چینی پیشرفت‌هایی کرده‌اند.
در سال ۲۰۱۹، ریزماهواره‌بر هایپربولا-۱ (Hyperbola-1) ساخته شده توسط شرکت خصوصی آی-اسپیس (i-Space) مستقر در پکن، اولین ماهواره‌بر خصوصی چین بود که به مدار زمین رسید. از آن زمان این ماهواره‌بر تنها یک پرتاب موفقیت آمیز انجام داده است.
در دسامبر سال ۲۰۲۳، ماهواره‌بر ژوک-۲ (Zhuque-2) که توسط شرکت خصوصی لنداسپیس (LandSpace) توسعه داده شده است، اولین وسیله پرتابی در جهان بود که با انرژی متان و اکسیژن مایع به فضا راه یافت. خواهر قدرتمندتر آن که ژوک-۳ نام دارد مجهز به مرحله اول قابل استفاده مجدد بوده و اولین آزمایش فرود عمودی خود را در ژانویه ۲۰۲۴ با موفقیت انجام داد.
برخلاف اسپیس ایکس که به دنبال درآمدزایی از انجام پرتاب‌های فضایی است، این پیشرفت‌های چین به طور عمده بر کمک به دولت برای ایجاد ظرفیت پرتاب‌های فراوان در مدار زمین متمرکز شده‌اند.
کورسیو در این رابطه گفت: «توانایی انجام پرتاب‌های بسیار زیاد به فضا یک گلوگاه مهم برای تبدیل شدن ابرقدرت اول فضایی دنیا است. اگر دولتی بخواهد ۱۰هزار ماهواره پرتاب کند به ماهوارهبرهای زیادی نیاز دارد به خصوص اگر از ماهوارهبرهای قابل استفاده مجدد بکارگیری نشود. هدف چین از راه‌اندازی شرکت‌های پرتاب فضایی ایجاد همین قابلیت است.»
کنترل دولتی
علیرغم ظاهر تجاری، اکثر شرکت‌های فضایی خصوصی در چین «پیوندهای متفاوتی با دولت دارند» و بسیاری از آنها بیشتر بودجه خود را از دولت‌های مرکزی یا استانی دریافت می‌کنند. از آنجایی که هنوز این رابطه بسیار نزدیک با دولت وجود دارد این موضوع بسیار مورد انتظار است که در دوره های زمانی مختلف این شرکت‌ها بسته به شرایط تحت کنترل دولت گرفته و برای اهداف مختلف مورد استفاده قرار گیرند.
کارشناسان معتقدند که بسیاری از این شرکت‌ها بخشی از استراتژی «همجوشی نظامی-غیر نظامی چین» هستند که برای توسعه فناوری‌های دوگانه تاسیس شده‌اند. منظور از دوگانه، فناوری‌هایی هستند که هم استفاده تجاری و هم استفاده نظامی دارند. به عقیده کارشناسان این فناوری‌ها فعلا قرار است در شرکت‌های خصوصی تحت کنترل دولت توسعه داده شوند تا در زمان لازم به دست ارتش منتقل شوند.
به گفته وزارت امور خارجه ایالات متحده، این استراتژی در برنامه‌های حزب کمونیست چین برای تبدیل ارتش آزادیبخش خلق چین به قوی‌ترین ارتش جهان تا سال ۲۰۴۹ نقش اساسی دارد. برای دستیابی به این هدف، حزب کمونیست در حال سازماندهی مجدد بخش علم و فناوری چین است تا اطمینان حاصل کند که «نوآوری های جدید به طور همزمان توسعه اقتصادی و نظامی را پیش می برند.
به گفته کارشناسان دولت چین فرآیندی را ساده می کنند که از طریق آن فناوری تجاری را به دست ارتش سپرده و فناوری نظامی را تجاری‌سازی می‌کند.
ارتباط مشکوک بین ارتش چین و شرکت‌های فناوری این کشور سبب تشدید تحریم‌های ایالات متحده شده است که از فروش فناوری و خدمات چینی در بازار ایالات متحده جلوگیری می‌کند. این تحریم‌ها به طور قطع به خدماتی که توسط شرکت‌های فضایی خصوصی نوپای چین ارائه می‌شوند، گسترش خواهد یافت.
منافع ملی
تحلیلگران بر این باورند که هدف شرکت های فضایی خصوصی چین به جای رقابت با اسپیس ایکس در بازار بین‌المللی، در درجه اول تامین نیازهای داخلی و نظامی این کشور بوده است.
با توجه به روابط تیره بین ایالات متحده و چین و بی اعتمادی عمومی به فناوری چینی به دلیل ارتباط مشکوک با دولت آن کشور، بعید است که شرکت های چینی در آینده به مشتریان آمریکایی خدمات رسانی کنند که این موضوع باعث کندی رشد شرکت‌های فضایی خصوصی چینی خواهد شد. با این حال برخی از فرصت های همکاری محدود ممکن است در اروپا وجود داشته باشد.
اما برای چین مهم‌تر از همه بازار کشورهای در حال توسعه‌خواهد بود. از همه بیشتر فناوری‌های چینی کشورهای آسیای شرقی، آفریقا و آمریکای لاتین را هدف قرار می دهند تا نفوذ اقتصادی چین را در جهان تقویت کنند.
رقابت با ایالات متحده در مناطقی خواهد بود که هم ایالات متحده و هم چین منافعی دارند. به طور بالقوه آفریقا و کشورهای آسیای جنوب شرقی محل بازی بین دو ابرقدرت برای فروش فناوری‌های فضایی شرکت‌های خصوصی این دو کشور خواهند بود. چراکه کشورهایی مانند برزیل و آفریقای جنوبی از قبل چین و اروپایی‌ها از قبل آمریکا را انتخاب کرده‌اند.
منبع: satellitetoday
