توافق چین و روسیه در سال ۲۰۲۳ پیرامون همکاری در اجرای قوانین دریایی، بُعدی جدید از تعمیق همکاری‌های دریایی آن‌ها را نشان می‌دهد و از این رو، چالشی بالقوه برای کشورهایی با دیدگاه‌های مشابه به شمار می‌رود.
رقابت در حوزه دریایی: از نیروهای دریایی تا گاردهای ساحلی
به گزارش چایناپاور، سرعت ساخت کشتی در چین باعث افزایش نگرانی در سراسر منطقه هند و اقیانوس آرام و همچنین هشدار در ایالات متحده و اروپا شده است. در واقع، پایگاه صنعتی دفاعی چین توانایی چشمگیری در تولید کشتی‌های سطحی، زیرسطحی و بدون سرنشین با نرخ‌هایی دارد که معدودی از کشورها قادر به رقابت با آن هستند. افزون بر اینکه نیروی دریایی ارتش آزادی‌بخش خلق چین (PLAN) اکنون بزرگ‌ترین نیروی دریایی جهان از نظر تعداد کشتی‌هاست، گارد ساحلی چین (CCG) نیز بزرگ‌ترین گارد ساحلی جهان است و ابزاری نیرومند برای اعمال قدرت در اختیار رهبری چین قرار می‌دهد. گارد ساحلی چین نقشی کلیدی در اعمال فشار در منطقه خاکستری در دریای چین جنوبی و شرقی ایفا می‌کند و احتمالاً در هر سناریویی پیرامون تایوان، از جمله قرنطینه اقتصادی، عنصری مهم خواهد بود.
نیروهای دریایی و گاردهای ساحلی منطقه در حال بررسی راه‌هایی برای واکنش به این فعالیت‌های حوزه خاکستری هستند، بدون آنکه منجر به تشدید تنش شوند. در سال ۲۰۲۳، گارد ساحلی ایالات متحده اعلام کرد که قصد دارد گشت‌های دریایی و فعالیت‌های آموزشی خود در منطقه هند و اقیانوس آرام را افزایش دهد. در تاریخ اول اکتبر ۲۰۲۴، گاردهای ساحلی ایالات متحده، فیلیپین و ژاپن پس از نشست کواد، بر افزایش همکاری توافق کردند. در همین حال، از طریق مجمع گارد ساحلی آسه‌آن، چندین کشور جنوب شرق آسیا نیز در تلاش برای ارتقای همکاری و ارتباطات جهت مقابله با چالش‌ها و تهدیدهای مشترکی همچون قاچاق انسان و صید غیرقانونی، گزارش‌نشده و تنظیم‌نشده (IUU) هستند.
نشانه‌های عمومی همکاری گارد ساحلی چین و روسیه
چین شروع به گسترش همکاری‌های خود در اجرای قوانین دریایی کرده و این موضوع پویایی جدیدی به روابط امنیتی و دفاعی رو به تعمیق بین روسیه و چین بخشیده است. در آوریل ۲۰۲۳، هیأتی از گارد ساحلی چین در مورمانسک روسیه با سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) دیداری سطح بالا درباره تقویت همکاری در اجرای قوانین دریایی برگزار کرد. دو طرف یادداشت تفاهمی (MoU) را برای همکاری در اجرای قوانین دریایی امضا و بر ترویج این همکاری بر اساس اصول «همسایگی خوب، دوستی و همکاری برد-برد و ساخت مشترک جامعه‌ای دریایی با آینده‌ای مشترک» توافق کردند.
با وجود اعلام رسمی این همکاری، جزئیات اندکی منتشر شد و این تفاهم‌نامه تا حد زیادی از نگاه عموم پنهان ماند. در آوریل ۲۰۲۴، در نخستین سالگرد امضای تفاهم‌نامه، خدمات مرزی FSB گروهی کاری از گارد ساحلی چین را به ولادی‌وستوک دعوت کرد تا در مذاکرات سطح کاری گارد ساحلی چین-روسیه شرکت کنند. دو طرف در خصوص فعالیت‌های تبادل و همکاری برنامه‌ریزی‌شده تحقیق و مشورت کردند و همچنین سمینارهای عملیاتی، تمرینات شبیه‌سازی، بررسی‌های دریایی و سایر فعالیت‌ها را انجام دادند. همچنین گفته شد که دو طرف در مورد نحوه تقویت همکاری‌های عملی گفتگو کرده‌اند، اما همچنان جزئیاتی از این سناریوها یا تحقیقات ارائه نشد و این نشست توجه عمومی زیادی را جلب نکرد.
رزمایش‌های دریایی و گشت‌زنی‌های هوایی چین و روسیه
با این حال، در سپتامبر و اکتبر ۲۰۲۴، چین و روسیه نخستین نمونه‌های عملی این همکاری را به نمایش گذاشتند. از تاریخ ۱۶ تا ۲۰ سپتامبر، کشتی‌های گارد ساحلی چین به نام‌های میشان و شیوشان (هر یک به وزن ۳۰۰۰ تُن) به خلیج پتر کبیر در دریای ژاپن (که به دریای شرق نیز شناخته می‌شود) حرکت کرده و در رزمایش‌هایی با کشتی‌های گارد ساحلی روسیه شرکت کردند. حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی چینی اشاره کردند که این نخستین باری است که چنین نوعی از همکاری برگزار می‌شود. دو گارد ساحلی در رزمایش‌هایی از جمله «مقابله با تهدیدات امنیتی دریایی»، نجات دریایی و «گشت‌زنی‌های مشترک» در اقیانوس آرام شمالی شرکت کردند. گزارش‌های دیگر افزودند که این تمرین‌ها شامل «رهگیری کشتی‌های مظنون به فعالیت‌های مجرمانه و عملیات اطفاء حریق» بود. گشت‌زنی مشترک، کشتی‌های دو کشور را به نزدیکی قطب شمال رساند و در دوم اکتبر، کشتی میشان وارد دریای قطب شمال شد تا بخشی از گشت مشترک با کشتی‌های گارد ساحلی روسیه باشد.
اهداف همکاری گارد ساحلی چین و روسیه
فقدان جزئیات درباره همکاری گارد ساحلی چین و روسیه، پرسش‌هایی را درباره هدف نهایی این همکاری مطرح می‌کند. وزارت دفاع ملی چین بار دیگر تکرار کرد که رزمایش‌ها و گشت‌زنی‌ها «علیه هیچ طرف سومی نبوده و ارتباطی با وضعیت کنونی بین‌المللی و منطقه‌ای ندارند». با این حال، به‌نظر می‌رسد این اقدامات در واقع برای ارسال سیگنال‌های سیاسی به ایالات متحده و متحدان آن طراحی شده‌اند. رزمایش‌ها و گشت‌زنی‌های مشترک گارد ساحلی تنها دو ماه پس از آن صورت گرفتند که بمب‌افکن‌های روسیه و چین به‌طور مشترک در حریم هوایی بین‌المللی نزدیک آلاسکا پرواز کردند و رزمایش‌های دریایی نزدیکی ژاپن را در چارچوب رزمایش‌های «اقیانوس ۲۰۲۴» انجام دادند. این روند بخشی از گسترش همکاری‌های دریایی و هوایی چین و روسیه است که از اوایل دهه ۲۰۱۰ و از سطحی پایین آغاز شده و تاکنون افزایش یافته است.
احتمالاً اهداف عملی نیز در پس همکاری گارد ساحلی چین و روسیه نهفته است. گرچه مشارکت چین در قطب شمال موضوع جدیدی نیست، اما این مشارکت در دوران ریاست‌جمهوری شی جین‌پینگ سرعت گرفته است. چین در سال ۲۰۱۳ به عنوان ناظر دائم شورای قطب شمال پذیرفته شد و شی در سال ۲۰۱۴ آرزوی خود را برای تبدیل شدن به «قدرت بزرگ قطبی» اعلام کرد. سال بعد، چین مناطق قطبی را به عنوان یکی از مرزهای راهبردی جدید خود معرفی کرد که نشان‌دهنده تغییر محاسبات راهبردی چین در مورد قطب شمال است. در سال ۲۰۱۸، چین سند سیاست قطبی و طرح «جاده ابریشم قطبی» خود را منتشر کرد که در آن خواستار اکتشاف منابع و فرصت‌های کشتیرانی در قطب شمال شد؛ مسائلی که با توجه به تغییرات اقلیمی ممکن است در آینده عملی‌تر شود.
در تحولی جدیدتر، در آگوست ۲۰۲۴، نخست‌وزیر چین چین و روسیه بیانیه‌ای مشترک برای توسعه مسیرهای کشتیرانی قطب شمال امضا کردند. افزون بر همکاری دوجانبه درباره فناوری کشتی‌های قطبی و اعزام یخ‌شکن‌ها، همکاری عملی گارد ساحلی در این زمینه می‌تواند به هر دو کشور در حفاظت از مسیر دریایی شمالی کمک کند؛ از جمله حفاظت از گذرگاه‌های تجاری احتمالی آتی در مواقع بحران یا نیاز به عملیات نجات.
همچنین ممکن است گاردهای ساحلی دو کشور در چارچوب رقابت با ایالات متحده و متحدان قطبی‌اش نقشی در نمایش قدرت در قطب شمال ایفا کنند. اخیراً ایالات متحده و متحدانش از یک ابتکار سه‌جانبه برای یخ‌شکن‌ها با نام پیمان ICE میان ایالات متحده، فنلاند و کانادا خبر دادند؛ بنابراین، همکاری چین با روسیه می‌تواند پاسخی به این اقدام باشد و همزمان، شامل انتقال تجارب حاصل از مشاهده همکاری ایالات متحده و شرکایش در هند و اقیانوس آرام به فعالیت‌های چین و روسیه در قطب شمال باشد.
همکاری دوجانبه در اجرای قوانین دریایی می‌تواند نقشی پیشگیرانه در رفع مشکلات آتی در روابط چین و روسیه ایفا کند، به‌ویژه با توجه به افزایش فعالیت چین در قطب شمال. هرچند چین جاه‌طلبی‌های خود در قالب «جاده ابریشم قطبی» را دنبال می‌کند، روسیه همچنان در مسیر دریایی شمالی و منطقه قطبی روسیه که این مسیر از آن عبور می‌کند، برتری‌های چشمگیری دارد. از این رو، چین با ترویج همکاری گارد ساحلی مشترک که قابلیت گسترش به قطب شمال را دارد، ممکن است در حال ایجاد زمینه برای حضور و فعالیت بیشتر خود در این منطقه باشد.
اگرچه هیچ نشانه مستقیمی از این مسئله در اسناد رسمی وجود ندارد، همکاری گارد ساحلی چین و روسیه می‌تواند به طور غیرمستقیم در حمایت از ادعاهای ارضی چین در شرق آسیا ایفای نقش کند. همانند سایر بیانیه‌های مشترک و اظهارات رهبران چین و روسیه، بیانیه مشترک آگوست ۲۰۲۴ نیز بر تعهد دو طرف به حمایت از حاکمیت متقابل تأکید می‌کرد—از جمله مخالفت روسیه با هرگونه استقلال برای تایوان و حمایت پکن از تمامیت ارضی روسیه.
در سناریویی مانند قرنطینه تایوان، گارد ساحلی چین احتمالاً نقش اصلی را ایفا خواهد کرد—عملیاتی که چین از طریق آن تلاش خواهد کرد توانایی قانونی و اجرایی خود برای کنترل تجارت تجاری ورودی و خروجی از تایوان را به نمایش بگذارد. در چنین شرایطی، احتمال دارد که گارد ساحلی روسیه نقشی پشتیبان برای اهداف پکن ایفا کند. البته بعید است این مشارکت به صورت مستقیم در اجرای قرنطینه تایوان باشد، چرا که دخالت یک گارد ساحلی خارجی با روایت احتمالی چین مبنی بر اینکه این موضوعی قانونی و داخلی است، در تضاد قرار می‌گیرد.
ناوگان اقیانوس آرام گارد مرزی FSB روسیه: کشتی‌های منتخب
با این حال، ممکن است گارد ساحلی روسیه اقداماتی در فاصله‌ای دورتر از سواحل چین و تایوان انجام دهد، همچون اجرای عملیات خاکستری در دریای ژاپن یا نقاط دیگر، با هدف ایجاد اختلال یا جلوگیری از کمک کشورهای منطقه‌ای به درخواست ایالات متحده. در چنین سناریویی، همکاری چین و روسیه به چین منابع اضافی و خط پشتیبانی مستقر در منطقه خواهد داد، در حالی که گارد ساحلی چین تمرکز خود را بر اجرای قرنطینه پیرامون تایوان حفظ می‌کند.
روسیه دارای منابع قابل توجهی در این منطقه است. ناوگان اقیانوسی گارد ساحلی آن متشکل از ۲۵ کشتی بزرگ، از جمله ناوهای گشتی ۲۷۰۰ تُنی مانند «اوکئان» و ناوهای گشتی ۶۰۰ تُنی مانند «اوخوتنیک» است. همچنین روسیه دارای شناورهای کوچک‌تری نیز می‌باشد.
گارد ساحلی چین: کشتی‌های منتخب
با این حال، گارد ساحلی چین بزرگ‌ترین گارد ساحلی جهان است و برای اجرای قرنطینه تایوان نیازی به منابع روسیه ندارد. پکن بیش از ۱۴۲ شناور اقیانوس‌پیما و گشتی ساحلی و بیش از ۴۰۰ شناور کوچکتر در ناوگان‌های مختلف گارد ساحلی خود در اختیار دارد. با این وجود، همکاری چین و روسیه نشان خواهد داد که چین در عرصه منطقه‌ای به‌تنهایی عمل نمی‌کند.
پیچیده‌تر شدن حوزه دریایی اقیانوس آرام و قطب شمال
با تقویت همکاری چین و روسیه در منطقه هند و اقیانوس آرام، کشورهای منطقه‌ای و ایالات متحده اکنون باید با پیامدهای گسترده‌تر این روابط رو به تعمیق به شیوه‌های جدیدی مواجه شوند. در حالی که تاکنون توجه زیادی به رزمایش‌های دریایی دوجانبه و گشت‌زنی‌های هوایی در دریای ژاپن و شمال اقیانوس آرام معطوف بوده است، اکنون به نظر می‌رسد دو کشور در آستانه گسترش همکاری‌های خود در منطقه خاکستری از طریق همکاری احتمالی میان گاردهای ساحلی قرار دارند.
در حداقل‌ترین حالت، توافقات مربوط به همکاری در اجرای قوانین دریایی میان روسیه و چین، می‌تواند ابزاری برای پیشگیری یا حل تنش‌ها در روابط دوجانبه آن‌ها در مناطق مورد مناقشه‌ای چون حوزه دریایی قطب شمال باشد. اگر این همکاری به فعالیت‌های هماهنگ پیرامون تایوان در شرایط بحرانی نیز گسترش یابد، ایالات متحده و شرکای منطقه‌ای آن با چالشی مضاعف برای حفظ ثبات منطقه‌ای روبه‌رو خواهند شد.
منبع: chinapower
