اکنون، با باقی‌ماندن تنها هشت ماه تا پایان سال ۲۰۲۵، ساوت چاینا مورنینگ پست، وضعیت پیشرفت چین در این برنامه را بررسی کرده است.
وقتی این طرح برای نخستین بار اعلام شد، بیشتر خودروهای موجود در جاده‌های چین متعلق به خودروسازان غربی بودند و آسمان این کشور توسط هواپیماهای آمریکایی بوئینگ یا اروپایی ایرباس تسخیر شده بود. بسیاری از کارخانه‌های چینی بدون ابزارهای پیشرفته وارداتی قادر به فعالیت نبودند. تراشه‌ها، سیستم‌عامل‌ها و نرم‌افزارهای رایانه‌ها و تلفن‌های همراه عمدتاً از ایالات متحده تأمین می‌شد. حتی بانک‌ها برای مدیریت و نگهداری پایگاه‌های داده خود به شرکت‌های چندملیتی وابسته بودند.
در آن زمان، چین در پایین‌ترین رده زنجیره ارزش صنعتی جهانی قرار داشت و بیشتر محصولاتی که تولید می‌کرد، ارزان‌قیمت و از نظر فنی عقب‌مانده بودند. برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» تلاش داشت این وضعیت را تغییر دهد و با بهره‌گیری از پیشرفتهای علمی و فناورانه، زمینه‌ساز تولید محصولات باکیفیت، پیشرفته و دارای ارزش افزوده بالا در چین شود.
در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت آمریکا تلاش کرد تا این برنامه را مختل کند؛ او جنگ تجاری را آغاز و شرکت‌های فناوری پیشرفته چینی را تحریم کرد، تعرفه‌های سنگینی وضع نمود و تحقیقات گسترده‌ای درباره دانشمندان همکاری‌کننده با چین به راه انداخت.
پس از روی کار آمدن جو بایدن در سال ۲۰۲۱، آمریکا اقدامات سخت‌گیرانه‌تری از جمله ممنوعیت صادرات تراشه به چین را اعمال کرد.
از زمان آغاز جنگ تجاری، دولت چین از مطرح کردن علنی برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» خودداری کرده و بسیاری از مطالب مرتبط با آن را از وب‌سایت‌های دولتی حذف کرده است.
با این حال، بر اساس کتاب‌های رسمی منتشرشده در یک دهه گذشته و سایر منابع معتبر، فهرستی از بیش از ۲۶۰ هدف پیشنهادی در این برنامه گردآوری شده که ۱۰ حوزه کلیدی – اغلب شامل فناوری‌های بسیار تخصصی و پیچیده – را در بر می‌گیرد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۸۶ درصد از این اهداف محقق شده‌اند و برخی دیگر احتمالاً تا پایان سال جاری یا سال آینده به نتیجه خواهند رسید. در عین حال، برخی اهداف نظیر تولید خودروهای برقی و انرژی‌های تجدیدپذیر، فراتر از سطح تعیین‌شده در برنامه محقق شده‌اند.
نتیجه مستقیم پایداری و پیشرفت در اجرای این برنامه، تحولات عمیقی در جامعه چین بوده است:
- تعداد خودروهای برقی فروخته‌شده از خودروهای سوخت فسیلی پیشی گرفته و محبوب‌ترین برندها نیز چینی هستند.
- هواپیمای مسافربری ساخت چین C919 پرواز در برخی از پرترددترین مسیرها را آغاز کرده است.
- گسترش فناوری ۵G باعث شده مسافران قطار حتی در تونل‌ها به اینترنت پرسرعت دسترسی داشته باشند.
- چین در حال حاضر بیشترین تعداد کارخانه هوشمند و پایانه‌های خودکار را در جهان دارد.
- تلفن‌های همراه پیشرفته با تراشه‌ها و سیستم‌عامل‌های داخلی به پرفروش‌ترین محصولات بازار تبدیل شده‌اند.
- ظرفیت تولید کشتی‌سازی چین بیش از ۲۰۰ برابر ایالات متحده شده است.
با این حال، برخی اهداف همچنان تحقق نیافته‌اند؛ از جمله فناوری فتولیتوگرافی پیشرفته (مورد استفاده در تولید مدارهای الکترونیکی)، هواپیماهای مسافربری بین‌قاره‌ای و شبکه‌های ماهواره‌ای اینترنت پهن‌باند.
در سال جاری، دولت چین برنامه بلندپروازانه دیگری برای توسعه «نیروهای مولد جدید» پیشنهاد داده که از سوی بسیاری به‌عنوان ادامه‌ای بر برنامه ساخت چین ۲۰۲۵ در نظر گرفته می‌شود.
اکنون، در حالی‌که چین محصولات فناورانه با کیفیت بالا و هزینه پایین – به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند پنل‌های خورشیدی، توربین‌های بادی عظیم و خودروهای برقی – عرضه می‌کند، غرب در حال بررسی آغاز دور جدیدی از جنگ‌های تجاری و تحریم‌هاست.
اما موفقیت چنین تلاش‌هایی مورد تردید است؛ چرا که تدابیر محدودکننده‌ای که تاکنون توسط غرب اتخاذ شده‌اند، در عمل تأثیر محدودی داشته‌اند یا حتی نتیجه معکوس داده‌اند.
یکی از حوزه‌هایی که چین با بیشترین موانع روبرو شده، صنعت فناوری اطلاعات است. ایالات متحده و متحدانش نه‌تنها مانع دسترسی شرکت‌های چینی به فناوری‌های پیشرفته تولید تراشه می‌شوند، بلکه ورود محصولات مخابراتی ساخت چین، مانند ایستگاه‌های پایه G5 به بازارهای آمریکا و اروپا را نیز دشوار کرده‌اند. این کاهش اجتناب‌ناپذیر در درآمد، فشار زیادی بر تحقیق و توسعه علمی و فناوری وارد می‌کند.
با وجود این چالش‌ها، چین توانسته به بیشتر اهداف تعیین‌شده در زمینه مدارهای مجتمع (ICs)، تجهیزات ارتباطی، سیستم‌عامل‌ها، نرم‌افزارهای صنعتی و تولید هوشمند دست یابد.
شرکت‌های چینی اکنون قادر به تولید محصولات با ارزش افزوده بالا از جمله سرورها، پردازنده‌های رومیزی (CPU)، درایوهای حالت جامد (SSD)، فیبر نوری پرسرعت، سیستم‌عامل‌های صنعتی و سامانه‌های کلان‌داده (Big Data) هستند. برخی از این محصولات حتی سهم قابل‌توجهی از بازار را تصاحب کرده‌اند.
در نمایشگاه فناوری CES سال ۲۰۲۴، گوشی‌های مجهز به هوش مصنوعی به موضوع داغی تبدیل شدند، اما چین از سال ۲۰۱۵ این فناوری را در برنامه‌ریزی‌های خود گنجانده بود. امروزه، تلفن‌های هوشمند چینی با قابلیت‌های هوش مصنوعی بسیار رقابتی هستند و به یک ویژگی پرطرفدار در میان خریداران تبدیل شده‌اند.
در زمینه فناوری فتولیتوگرافی، شرکت هوآوی موفق شده به فرآیندهای اکسپوز چندگانه یا مضاعف برای تولید تراشه‌های پیشرفته دست یابد.
با این حال، چین هنوز موفق به صنعتی‌سازی فناوری بسیار پیشرفته فتولیتوگرافی EUV (فوق فرابنفش) نشده و بنابراین این هدف به طور کامل محقق نشده است.
هدف دیگری که هنوز به آن نرسیده‌اند، توسعه تجهیزات اندازه‌گیری و آشکارسازی مستقل است که بخشی از آن به‌دلیل نبود تحریم‌های شدید آمریکا در این زمینه بوده است. طبق جدیدترین داده‌های صنعتی، بیشتر مترهای هوشمند و تجهیزات تحلیل ترکیب آنلاین مورد استفاده در بازار چین، همچنان از برندهای خارجی هستند.
در حوزه خودروهای برقی، وسایل نقلیه پیشرفتهای که در چین تولید می‌شوند با استقبال جهانی روبرو شده‌اند تا جایی که چین در سال ۲۰۲۴ ژاپن را پشت سر گذاشت و به بزرگ‌ترین صادرکننده خودرو در جهان تبدیل شد.
در واقع، هر چه خودروهای برقی چینی محبوب‌تر می‌شوند، با تحریم‌ها و تعرفه‌های بیشتری روبرو می‌گردند؛ آن‌ها به هدف اصلی دور جدیدی از تحریم‌ها و تعرفه‌های آمریکا و برخی کشورهای اروپایی تبدیل شده‌اند که دخالت دولت چین در این صنعت را دلیل این اقدامات عنوان می‌کنند.
حتی دولت چین نیز رشد سریع تقاضا برای خودروهای برقی را پیش‌بینی نکرده بود. طبق اهداف تعیین‌شده در برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵»، فروش سالانه خودروهای برقی قرار بود تا سال آینده به ۳ میلیون دستگاه برسد، اما خودروسازان چینی در سال گذشته نزدیک به ۱۰ میلیون خودرو فروخته‌اند که شرکت بی‌وای‌دی به‌تنهایی بیش از ۳ میلیون خودرو عرضه کرده است.
خودروهای برقی چینی نه‌تنها از نظر قیمت رقابتی هستند، بلکه از لحاظ فناوری نیز از بسیاری رقبای خود پیشی گرفته‌اند.
چین از یک دهه پیش، توسعه فناوری لیدار (Lidar) کم‌هزینه و با عملکرد بالا را به‌عنوان یک هدف ملی تعیین کرده بود. این موضوع به خودروسازان چینی اجازه داده تا سیستم‌های رانندگی هوشمند قوی‌تر و قابل‌اعتمادتری نسبت به رقبا (مانند تسلا که از لیدار استفاده نمی‌کند) توسعه دهند.
امروزه، خودروهای جدید با برند چینی قابلیت اتصال به اینترنت و ارائه امکانات سرگرمی پیشرفته دارند – قابلیتی که یک دهه پیش در برنامه‌ریزی‌ها پیش‌بینی شده بود.
البته برخی از اهداف بیش از حد خوشبینانه بوده‌اند. به عنوان مثال، چگالی انرژی باتری‌های خودرویی قرار بود به ۴۰۰ وات ساعت بر کیلوگرم برسد، در حالی‌که محصولات فعلی موجود در بازار چگالی اندکی بالاتر از ۲۰۰ وات ساعت بر کیلوگرم دارند. همچنین، دستیابی به رانندگی کاملاً خودران تا سال آینده نیز در حال حاضر هدفی دور از دسترس به نظر می‌رسد.
علاوه بر این، به‌جز شرکت هوآوی، بیشتر خودروسازان چینی همچنان برای تراشه‌های رانندگی خودران به شرکت‌های آمریکایی مانند انویدیا وابسته‌اند و نتوانسته‌اند به نرخ بومی‌سازی هدف‌گذاری‌شده دست یابند. با این حال، برخی کارشناسان صنعت معتقدند که استفاده از تراشه‌های پیشرفته ساخت چین در خودروهای برقی از امسال افزایش چشمگیری خواهد یافت.
صنعت هوافضا یکی از بخش‌هایی است که بیشترین مدت تحریم‌ها را از سوی غرب متحمل شده است.
ماهواره‌ها و موشک‌های چینی اجازه استفاده از تراشه‌ها، قطعات یا فناوری‌های آمریکایی را ندارند. حتی ماهواره‌های غیرغربی که از فناوری آمریکا استفاده می‌کنند نیز نمی‌توانند از خاک چین پرتاب شوند.
طبق قانون، دانشمندان ناسا نیز از هرگونه ارتباط با همتایان چینی خود منع شده‌اند.
این محدودیت‌های شدید باعث شد که دانشمندان و مهندسان چینی تنها به توان داخلی خود اتکا کنند و نتیجه داده است.
چین تقریباً به همه اهداف خود در این حوزه دست یافته است؛ از جمله:
- کاوش و فرود بر مریخ
- ساخت و توسعه سامانه ناوبری ماهواره‌ای بیدو
- ساخت ایستگاه فضایی
- فرود بر نیمه پنهان ماه
- ایجاد بزرگ‌ترین شبکه تجاری رصد ماهواره‌ای زمین در جهان
چندین شرکت فضایی چینی نیز قصد دارند امسال یا سال آینده موشک‌های قابل بازیابی پرتاب کنند؛ بنابراین این هدف نیز احتمالاً در موعد مقرر محقق خواهد شد.
با این حال، سرعت ساخت منظومه ماهواره‌ای اینترنتی عظیم برای رقابت با «استارلینک» کندتر از حد انتظار بوده است. همچنین، برنامه کاوش سیارک که قرار بود در سال ۲۰۲۳ آغاز شود، به سال ۲۰۲۵ موکول شده است.
در حوزه فناوری تجهیزات نیروگاهی، چین تحت برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» از یک کشور پیرو به یک رهبر جهانی تبدیل شده است.
دانشمندان و مهندسان چینی موفق به توسعه:
- بهره‌ورترین و پاک‌ترین نیروگاه‌های زغال‌سنگ‌سوز
- نسل جدیدی از فناوری هسته‌ای شامل راکتورهای گازی با دمای بالا، راکتورهای سریع با خنک‌کننده سدیم و راکتورهای نمک مذاب مبتنی بر توریم
- قوی‌ترین واحدهای تولید برق آبی
- بهره‌ورترین نیروگاه‌های خورشیدی
- بزرگ‌ترین توربین‌های بادی
- و پیشرفته‌ترین و گسترده‌ترین شبکه‌های انتقال و توزیع برق در مسافت‌های طولانی در جهان شده‌اند.
این پیشرفت‌ها تأثیری زنجیره‌ای ایجاد کرده‌اند که نه‌تنها رقابت‌پذیری جهانی بخش تولید چین را افزایش داده، بلکه می‌تواند بر رقابت آینده در زمینه هوش مصنوعی (AI) نیز تأثیرگذار باشد؛ چرا که هوش مصنوعی به انرژی بالایی نیاز دارد.
اهداف محقق‌نشده این حوزه شامل:
- تجهیزات تولید برق با توربین گاز فوق‌العاده پرقدرت
- و راکتور فشار آب هسته‌ای با ظرفیت ۲ گیگاوات هستند.
در حوزه‌های رباتیک، تجهیزات کشاورزی، زیست‌دارویی و مهندسی دریایی، چین موفق به تحقق تمام اهداف تعیین‌شده شده است.
شرکت‌های چینی توانایی طراحی و ساخت پیشرفته‌ترین سامانه تصویربرداری رزونانس مغناطیسی ابررسانا (MRI) را دارند که می‌تواند میدان مغناطیسی ۵ تسلا تولید کند، ۷۰ درصد بیشتر از هدف برنامه‌ریزی‌شده. قیمت این سیستم تنها یک‌دهم نمونه‌های غربی است و به‌طور قابل‌توجهی هزینه آزمایشات بیمارستانی برای بیماران چینی را کاهش می‌دهد.
داروهای ضد سرطان تولیدشده توسط شرکت‌های چینی نیز شروع به ورود به بازار آمریکا کرده‌اند و قیمت آن‌ها کسری از قیمت داروهای مشابه غربی است.
پیشرفتهای فناوری همچنین موجب افزایش چشمگیر در بهره‌وری کشاورزی چین شده است.
با وجود محدودیت زمین‌های کشاورزی، چین بیش از نیمی از سبزیجات جهان را تولید می‌کند و این به لطف استفاده از پهپادها، بذرکارهای خودکار و فناوری‌های زیستی است.
محصولاتی مانند سگ‌های رباتیک ساخت چین نیز هم از نظر عملکرد و هم از نظر قیمت پایین از رقبای بین‌المللی پیشی گرفته‌اند.
همچنین، چین اکنون به بزرگ‌ترین کارخانه کشتی‌سازی در جهان تبدیل شده و توانایی ساخت تمام انواع کشتی‌های غیرنظامی و نظامی آن هم با وابستگی حداقلی به تجهیزات خارجی را دارد.
بخشی که پایین‌ترین نرخ تحقق در برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» را دارد، بخش «مواد نوین» است که فقط حدود ۷۵ درصد از اهداف آن محقق شده‌اند.
اهداف باقی‌مانده شامل: صنعتی‌سازی کریستال‌های غیرخطی ماوراءبنفش عمیق در ابعاد بزرگ، پودر آلیاژ تیتانیوم کم‌هزینه، برخی مواد ابررسانا ویژه، مواد الکترود گرافنی که می‌توانند برد خودروهای برقی با باتری لیتیوم یونی را دو برابر کنند و برخی مواد شیمیایی خاص هستند.
چین عملاً به چشم‌اندازی که ۱۰ سال پیش ترسیم کرده بود دست یافته است.
توسعه بخش تولید در چین هرگز متوقف نشده و اقدامات مهارکننده غرب باعث تسریع در تلاش‌های چین برای خوداتکایی فناورانه شده است.
کشورهای دیگری نیز طرح‌هایی مشابه برای تقویت بخش تولید خود آغاز کرده‌اند:
- آلمان در آوریل ۲۰۱۳ طرح «صنعت ۴.۰» را معرفی کرد که بر دیجیتال‌سازی زنجیره تأمین، تولید و داده‌های فروش تمرکز دارد.
- آمریکا نیز تقریباً همزمان طرح «انقلاب اینترنت صنعتی» را آغاز کرد که با هدف بهبود فرآیندهای صنعتی از طریق اینترنت اشیا و کلان‌داده‌ها شکل گرفت.
- ژاپن در مه ۲۰۱۵ طرحی برای ارتقای دیجیتال بخش تولید خود تدوین کرد.
- فرانسه نیز برنامه‌ای با عنوان «صنعت نوین فرانسه» برای تطبیق با فناوری‌های هوشمند راه‌اندازی نمود.
از سال ۲۰۱۲، تیمی به رهبری پژوهشگران آکادمی مهندسی چین روی سامانه‌ای امتیازدهی کار کرده‌اند تا عملکرد بخش تولید در ۹ کشور عمده را اندازه‌گیری کنند.
نتایج نشان می‌دهد که چین در دهه گذشته پیشرفت چشمگیری داشته است. این شاخص علاوه بر تولید کل، ابعاد دیگری مانند کارایی اقتصادی، نوآوری و ساختار صنعتی را نیز ارزیابی می‌کند. به عنوان نمونه، کشوری که برندهای جهانی بیشتری دارد، شدت سرمایه‌گذاری بیشتری در تحقیق و توسعه (R&D) دارد و سودآوری محصول بالاتری دارد، امتیاز بالاتری کسب می‌کند.
در سال ۲۰۱۲، چین با امتیاز ۸۹ در جایگاه چهارم جهان قرار داشت، در حالی‌که آمریکا (۱۵۶)، ژاپن (۱۲۶) و آلمان (۱۱۹) سه کشور برتر بودند.
بر اساس آخرین گزارش سالانه که در پایان دسامبر سال گذشته منتشر شد، چین در سال ۲۰۲۲ همچنان چهارم بود، اما فاصله امتیاز آن با کشورهای برتر کمتر شده بود. امتیازها به شرح زیر بود: آمریکا: ۱۸۲، آلمان: ۱۳۳، ژاپن: ۱۲۶، چین: ۱۲۴
در نتیجه ایالات متحده همچنان رهبر بلامنازع صنعت جهانی تولید به‌ویژه در صنایعی مانند فناوری نظامی و هوافضا است.
منبع: scmp
