امروز، تنش‌های ژئوپولیتیک دوباره از زمین به فضا منتقل شده است. آمریکا و چین به طور جداگانه در حال اجرای ماموریت‌هایی هستند که هدف آن‌ها بازگرداندن انسان به ماه است. مسلما یکی از اهداف این ماموریت‌ها، تحقیقات علمی است. اما استخراج معادن فضایی و گسترش اقتصادی نیز از عوامل محرک این تلاش‌ها هستند. این رقابت جدید ممکن است به بروز درگیری‌های جدید منجر شود، به‌ویژه بر سر مکان‌های مناسب برای فرود و منابع ارزشمند و کمیاب که احتمالا در قطب جنوبی ماه قرار دارند.
استخراج منابع ماه و چالش‌ها
استخراج یخ‌های آبی از ماه می‌تواند به تولید اکسیژن، آب آشامیدنی و سوخت موشکی کمک کند که همه برای ادامه‌ی اکتشافات فضایی حیاتی هستند. همچنین احتمالا ماه دارای فلزات کمیاب زمینی است که در ابزارهای الکترونیک روزمره استفاده می‌شوند، و یک ایزوتوپ نادر غیر رادیواکتیو به نام هلیوم-۳ که برای تولید انرژی هسته‌ای مفید است.
استخراج معادن فضایی می‌تواند به یک جنگ تجاری میان ملت‌ها و بازیگران خصوصی در فضا منجر شود. پیش‌بینی می‌شود که ارزش منابعی که از خارج از زمین استخراج می‌شوند، به تریلیون‌ها دلار برسد. آمریکا تاریخ طولانی‌تری در زمینه‌ی قابلیت‌های فضانوردی، سرمایه‌گذاری‌ها و مشارکت‌ها دارد. با این حال، چین به سرعت در حال پیشرفت است. در حالی که آمریکا امسال اولین فرود بدون سرنشین خود را در قطب جنوبی ماه انجام داد، چین چندین بار موفق به فرود شده است. در ژوئن امسال، ماموریت چانگ-ای۶ (Chang’e 6) چین اولین نمونه‌های سنگ و خاک را از این منطقه مهم ماه بازگرداند.
همکاری کشورها در فضا
هر دو ابرقدرت، دیگر کشورها را به پیوستن به دیدگاه‌های ماه خود دعوت کرده‌اند. اخیرا، جمهوری دومینیکن به عنوان چهل و چهارمین امضا کننده توافق‌نامه‌های آرتمیس (Artemis) تحت رهبری ناسا (NASA) پیوست. سیزده کشور دیگر نیز در ایستگاه بین‌المللی تحقیقات ماه (ILRS) تحت رهبری چین و با همکاری روسیه مشارکت دارند. ماه گذشته، سنگال نیز به این پروژه پیوست.
با عدم هم‌پوشانی اعضا این دو ماموریت، بلوک‌های فضایی جدیدی در حال ظهور هستند. توافق‌نامه‌های آرتمیس و ILRS در حال حاضر الزام‌آور قانونی نیستند، اما تاثیر بسزایی در شکل‌دهی به حاکمیت فضایی در قرن ۲۱ خواهند داشت. این به این دلیل است که پیمان کمیته استفاده صلح‌آمیز از فضای خارجی سازمان ملل (COPUOS) که در سال ۱۹۵۹ تاسیس شده است، نتوانسته با آخرین تحولات و بازیگران در فضا همگام شود. همچنین در پیمان حاکمیت فضایی به طور کافی به پرسش‌های اخلاقی روزافزون از جمله استعمار فضایی و آلودگی نوری ناشی از ماهواره‌ها پرداخته نشده است.
درس‌هایی از تاریخ همکاری فضایی
فضا حتی در زمان‌های پرتنش ژئوپلیتیک موجب همکاری بین رقبای ابرقدرت شده است. در طول جنگ سرد، آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در زمینه‌های حاکمیت، قوانین، علم و فناوری‌های فضایی با یکدیگر همکاری کردند. این همکاری‌ها به تقویت اعتماد متقابل و کاهش تنش‌ها کمک کرد. در سال ۱۹۶۷، کشورهای عضو COPUOS برای دستیابی به اولین معاهده‌های پایه‌ای قوانین فضایی، از جمله معاهده فضای خارجی، همکاری کردند. این معاهده مانع از قرار دادن سلاح‌های هسته‌ای در فضا و ادعاهای ملی بر اجسام آسمانی مانند ماه می‌شود.
اگرچه هیچ فرود مشترکی روی ماه انجام نشد، اما در سال ۱۹۷۵، فضاپیماهای آپولو و سایوز در مدار به یکدیگر متصل شدند. این اولین همکاری فضایی انسانی بین‌المللی بود که با همکاری فنی و دیپلماسی به وقوع پیوست. در دوران اخیر، ایستگاه فضایی بین‌المللی ناسا (ISS) به عنوان نمادی از همزیستی در فضا مطرح است. فضانوردان آمریکا، روسیه و دیگر شرکا بیش از ۳۰۰۰ آزمایش در شرایط میکروجاذبه انجام داده‌اند.
آمریکا و چین به طور فعال در COPUOS همکاری می‌کنند، از جمله در گروه کاری مربوط به منابع فضایی. با این حال، تهیه و تصویب معاهدات معمولا با کندی پیش می‌رود. این بدان معناست که فرصت‌های بیشتری برای ارتباطات، هماهنگی و اطمینان در زمینه حکمرانی فضایی ضروری است. این موضوع حتی می‌تواند از تلاش‌های چندجانبه حمایت کند. شاید در آینده یک ماموریت تحقیقاتی مشترک قمری بین آمریکا و چین، به سبک اتصال آپولو-سایوز، همچنان رخ دهد. در این میان، دنیا باید فضا را فقط به عنوان یک «مسابقه» نبیند. این ماموریت همچنین فرصتی است برای بهبود روابط بین‌المللی که به آینده بشریت در زمین و فراتر از آن کمک می‌کند.
منبع: phys
